آشنایی با درخت گیچ
مجله گیچ gich.ir: گیچ نام محلی (روستای گیلی، بین اراک و خمین) درختی است که در نوار زاگرسی و البرزی میروید. این درخت در مناطق مختلف نامهای دیگری دارد که در مازندران به ولیک معروف است.
رشد بسیار کندی دارد اما اگر انسانها بگذارند در برابر شرایط آب و هوایی کوهستان مقاوم است.
نامهای دیگر درخت گیچ
اهالی روستای گیلی در استان مرکزی به این درخت گیچ میگویند.
اما گیچ در نقاط مختلف کشور نامهای دیگری هم دارد:
زالزالک، یمیشان، گیرچ، خَفجه، کیالک، گیورچ، به گویش کردی “بلچ”.
اصفهانیها “کویج”، به گویش بختیاری “سیسته”، گویش تاجیکی “دولانه”، گویش الموت شرقی “کری”…
نام علمی: Crataegus aronia و نام انگلیسی:Crataegus hawthorn و دارای سه نوع زرد، سیاه و قرمز (شغالی) است.
گیچ در ایران دراستانهای مرکزی، قزوین، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان، اردبیل، لرستان ـ
گیلان، مازندران، مرکزی، قم، همدان، اصفهان، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، خوزستان، کرمانشاه، ایلام میروید.
اهمیت درخت گیچ و دیگر درختان خودرو در مناطق طبیعی:
رشد و نمو درخت گیچ با توجه به شرایط آب و هوایی در مناطق مختلف کشور متفاوت است.
ارتفاع آن در جنگلهای شمال کشور به حدود سه متر میرسد. قطر ساقه آن به ندرت از ۱۵سانتیمتر تجاوز میکند.
قطر تنهی درختان گیچ روستای گیلی دست کم ۱۰۰ سانتیمتر و ارتفاع آن بیش از ۵ متر است.
در برخی نقاط به صورت بوتهای و درختچه است. اما همگی دارای تیغهای بلند بوده و گاهی بلندای این تیغها به بیش از پنج سانت میرسد.
به طور کل درختان خودرو نقش مهمی در حفاظت از خاک داشته و از جاری شدن سیل جلوگیری میکنند. آنها در تامین و ذخیره آب سفرههای زیر زمینی و پر آب شدن چشمهها نقش دارند.
درختان جانپناه و خانه حیوانات و پرندگان هستند و با جذب دیاکسید کربن هوا نقش غیر قابل انکاری در کاهش آلودگی هوا دارند.
پیشنهاد ویژه: فواید درختان برای انسان، جانداران و طبیعت
خواص میوه درخت گیچ / ولیک
مجله گیچ به نقل از خبرگزاری ایسنا: میوه ولیک سرشار از ویتامین C، ملین، مقوی معده و بازکننده گرفتگیها و محرک است.
زغال میوه ولیک (میوه را میسوزانند که زغال شود) زغال گیاهی بسیار مفید است. برای معالجه سوء هاضمه و به ویژه برای بند آوردن اسهال بسیار نافع است.
حکمای طب سنتی ایران، ولیک را از نظر طبیعت سرد وخشک میدانند. از پوست درخت به عنوان تببر استفاده میکنند.
دم کرده گلهای گیچ یا گرد گل خشک شده آن به مقدار پنج تا هشت گرم در روز مفید است:
برای ضعف قلب، آنژین، ورم آئورت، اختلالات عصبی از جمله نگرانی، بی خوابی، سرگیجه، احساس صدا در گوش و…
میوه تازه گیچ دارای سیتریک اسید، تارتاریک اسید و کراتگوس اسید، پکتین، روغن چرب، قندهای گلوکوز و فروکتوز است.
در هسته گیچ ماده آمیگرالین و امولین وجود دارد. گیچ حاوی اکسالیک اسید است.
ساقههای جوان آن حاوی گلوکوید و عامل تلخکننده آن کراتگین است.
زیستگاههای درخت گیچ
زیستگاه اصلی درخت گیچ در رشته کوهای البرز و زاگرس است. اما تنوع و پراکندگی آن در جنگلهای شمال کشور (مازندران) بیشتر است.
رشته کوههای زاگرس و البرز
شاید این دو رشته کوه آخرین امیدها برای حفاظت از اندک جنگلهای باقی مانده ایران باشد.
عوامل تهدید کننده گیچ
طی سالهای متمادی درخت گیچ توسط جوامع محلی مورد استفاده قرار گرفته است.
خشکسالی، چرای بی رویه دام، راه سازی و انتقال آب از جمله عوامل تهدید کننده گیچ است.
امروزه شرایط درختان گیچ مخصوصا در استان مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد.
روش تکثیر درخت گیچ
درخت گیچ میوهای گرد دارد که به هنگام نارس بودن سبز است. در اواخر تابستان و اوایل پاییز به رنگ سیاه یا قرمز در میآید.
میوه درخت گیچ از زالزالک درشتتر و از ازگیل کوچکتر است و در نیمهی دوم مهر ماه میرسد.
میوه آن گوشت کمی داشته و دارای چند هسته است.
به طور طبیعی کاشت درخت گیچ با پرندگان و جاندارانی است که از میوه آن تغذیه میکنند.
میوه پس از خورده شدن در جای دیگر دفع میشود. در صورت مساعد بودن شرایط، پس از طی یک دوره سرمای زمستانی در بهار جوانه زده و رشد میکند.
متاسفانه امروز به خاطر چرای بی رویه دام در کوهستانها و جنگلها این فرایند مختل شده است.
چطور از درخت گیچ و دیگر درختان بومی حفاظت کنیم
برای حمایت و حفاظت از درخت گیچ و درختان بومی، باید هوشیارانه و آگاهانه وارد عرصه طبیعی شد.
باید علم و آگاهی محدوده مورد نظر را برای قرق اختصاص انتخاب کرد. سپس به کمک کارشناسان و افراد با تجربه به شناسایی درختان بومی و گونههای گیاهی محدوده پرداخت
بذر درخت را در حد متعادل پس از رسیدن جمع آوری کنیم. در همان محل بکاریم و مراقبت کنیم.
مظفر افشار پدر بلوط ایران بیش از ۳۰ سال است که در خرمآباد لرستان انواع درختان بومی منطقه خود را تکثیر میکند.
پیشنهاد ویژه:طرح قرق حفاظتی و احیای پوشش گیاهی (جنگلها و مراتع)