تاپو نام مخزن یا سیلوی کوچک (ابعاد خانگی) برای نگهداری گندم و آرد است. تاپوها عمدتا از ابتدایی‌ترین مصالح بوم آورد یعنی کاه‌گل و به روشی هنرمندانه ساخته می‌شده. تاپو به حفاظت و پایداری در نگهداری گندم و آرد در ادوار تاریخی مختلف کمک کرده است. فرایند عمل آوری کاه‌گل تاپو بسیار طولانی بوده و مراحل ساخت آن مانند پیشرفته‌ترین دستگاه که امروزه معرفی شده “پرینتر سه بعدی” بوده است. تاپو فضایی امن و دور از گزند آفات و محفوظ از گرما و سرما به منظور افزایش دوره‌ی ماندگاری آرد، گندم و… استفاده می‌شده است.
تاپوها در ادواری که خبری از سیلوهای فلزی و پلاستیکی نبوده در کانون توجه و علاقه‌ی مردم قرار داشت. اما نکته جالب آن است که امروزه دانشمندان در حال توسعه‌ی ایده‌ی ساخت خانه‌های فضایی شبیه به تاپو هستند. یکی از این ایده‌ها به نام “مارشا” و “ترا” از نظر روش ساخت، ظاهر، کارکرد و ماموریت شبیه به تاپو است.
احسان میرزائی | مدیرمسئول مجله گیچ
مجله گیچ را در فضای مجازی دنبال کنید:
مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: تاپو طی صدها سال یکی از ملزومات خانه‌های روستایی در ایران بوده است. تاپوها محفظه‌ای امن برای محافظت از غلات و آرد در برابر موش و دیگر حشرات به حساب می‌آمده. همینطور تاپوها به دلیل مصالح و روش ساخت، شکل و مواد استفاده شده در ساخت آن محتویات خود را در برابر رطوبت، گرما و سرما حفظ می‌کرده است.
تاپو فناوری باستانی اما پیشرفته
این‌که چه کسی تاپو را اختراع کرد یا برای اولین بار ساخت مشخص نیست. اما بدون شک نیاز انسان یکجا نشین برای نگهداری با دوام و ذخیره‌ی پایدار غلات یکی از دلایل اصلی ساخت تاپو بوده است.
شاید تاپو حاصل مطالعات و تحقیقات دانشمندان دوران باستان برای رفع نیاز مردم باشد. شاید راهکاری خلاقانه از سوی خود مردم که به مرور زمان و در تعامل و هم‌افزایی به آن رسیده باشند.
به هر حال ما امروز با سازه‌ای مواجه هستیم که خواسته یا ناخواسته الهام بخش دانشمندان برای ساختن خانه‌های فضایی شده است. دستاوردی که پس از صدها سال حالا مورد بی اعتنایی و کم لطفی نسل ما قرار گرفته است.
تاپوهای فراموش شده!
بقای بسیاری از ما مدیون تاپو است. تاپو امنیت غذایی پیشنیان ما را طی صدها سال تامین کرده بود. هنوز هم در برخی از محوطه‌های باستانی خمره‌های (تاپوی کوچک و پخته) پر از غلات از زیر خاک کشف می‌شود. اما امروزه با تغییر سبک زندگی، انتقال استقلال و خودکفایی از خانواده به دولت، ورود لوازم و تجهیزات جدید و دگرگونی معماری روستایی و شهری، تاپو و بسیاری از دستاوردهای باستانی به فراموشی سپرده شده‌اند.
خانه‌های روستایی پس از فوت پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها یکی پس از دیگری ویران می‌شوند و امتداد نشانه‌ها و عناصر سبک زندگی خلاق، پویا، هوشمند و مفهومی گذشتگان ما قطع شده و با خاک یکسان می‌شود.
- کاشت درخت در گودال خالی سال های قبل
- قطع درختان مجموعه‌های تاریخی در تهران
- بیانیه انجمن جنگلبانی ایران
- درخت هایی که نباید در تهران بکاریم
- مسئله درختکاری
وجه اشتراک تاپو با خانه‌های فضایی
شرکت ایده‌پرداز و سازنده‌ی مارشا ویژگی‌های این خانه‌ی فضایی را در دوام‌پذیری، مقاومت در برابر تنش‌های (گرما و سرما) بیرونی، استفاده از مصالح در درسترس سطح مریخ، ساختن با پرینتر سه بعدی، امنیت و پایداری بیان کرده‌اند. هرچند مارشا به عنوان خانه‌ای برای انسان و تاپو به منظور نگهداری غلات ساخته شده است. اما این دو در بسیاری از موارد شبیه به هم هستند.
۱. مصالح بوم آورد و در دسترس
تاپو از کاه‌گل و مارشا از خاک سطح مریخ و نوعی کاه حاصل از ذرت
۲. سبک معماری
هردو سازه حالتی خمره‌ای شکل دارند. حتی در برخی از تصاویر مارشا به مانند تاپو روی پایه‌های بالتر از سطح زمین قرار گرفته است.
۳. تنفس دیواره‌ها
تاپو و مارشا باید در مقابل نفوذ هرگونه آفت و ذرات معلق در هوا و حشرات و جانوران به داخل سازه مقاوم باشند. همینطور باید از دم کردن هوای داخل سازه به منظور حفظ کیفیت و سلامت محتوای خود جلوگیری کنند.
۴. پایداری و دوام
تاپو و مارشا باید نسبت شرایط محیطی، زلزله، گرما و سرمای شدید مقاومت بالایی داشته باشند. هرچند تاپوها در داخل خانه و روی سه پایه کاه‌گلی در سطح زمین ساخته می‌شدند و با شرایط سطح مریخ قابل مقایسه نیست.
۵. هدف حفظ سلامت و امنیت در فضای پرتنش
تاپو و مارشا مانند سپری دفاعی امنیت و سلامت محتوای خود در برابر تنش‌های بیرون حفظ می‌کنند.
۶. معماری ساده و سریع
تاپو معماری حکیمانه و خردمندانه‌ای دارد که تاپو هم به همان روش ساخته می‌شود. هنرمند تاپوساز پس از انتخاب خاک و کاه مناسب، مخلوط کاه‌گل را لگد می‌کرده. شاید “گل لگد کردن” که امروزه در کنایه از انجام کار بیهوده تعبیر شده اشاره به فرایند عمل آوری کاه‌گل داشته باشد. چرا که هرچه مخلوط کاه‌گل بیشتر لگد شود، قوام و یکدستی و چسبندگی بیشتر پیدا می‌کند.
هنرمند تاپو ساز در ادامه کاه‌گل عمل آمده را فتیله می‌کرده و رج به رج تاپو را می‌ساخته. وی زاویه و شیب را طبق آنچه در ذهن داشته محاسبه می کرده است. روش دیگر هم چنین بوده که هنرمند تاپو ساز نوارهای کاه‌گل را روی سطح صاف برش می‌داده و سپس ردیف به ردیف تاپو را می‌ساخته است. به طور کل این دقیقا روشی است که برای مارشا استفاده می‌شود. البته با پرینتر ۳ بعدی.
خانه‌های تاپو شکل مارشا و ترا
ایده پردازی ساخت مارشا و ترا در آژانس طراحی معماری و فناوری چند سیاره ای AI SpaceFactory انجام شده است. ترا به عنوان اولین زیستگاه محیط‌زیستی با فناوری فضایی در Indiegogo احداث شده است. TERA که در جنگل های ایالت نیویورک با چشم اندازهای وسیع از رودخانه هادسون واقع شده است، خانه ای با فناوری پیشرفته و لوکس خواهد بود که شبیه هیچ خانه دیگری در زمین نیست.
خانه‌ای آینده‌نگر که از طرح‌ها و فناوری‌های پرینت سه‌بعدی برای ساخت آن استفاده دشه است. این شرکت برنده جایزه چالش خانه‌سازی ناسا در مریخ شده است. هدف از طراحی و ساخت این خانه با نگاهی به آینده، حیات پایدار در زمین و سیاره‌های دگیر است.
ابرخشت امتداد تفکر معماری ایرانی
اما عرصه‌ی پاسداری از معماری سنتی و باستانی ایرانی چندان خالی از توجه هم نبوده. چراکه زنده‌یاد نادر خلیلی (۱۹۳۶_۲۰۰۸) ابر خشت را که برگرفته از معماری سنتی ایرانی بود را جهانی کرد.
ابر+خشت ایده‌ای نوآورانه در استفاده از مصالح بوم آورد (خاک و کاه و شن و آب) در امتداد همان “خشت” در معماری باستانی و سنتی ایران است. ایده‌ای که جوانه‌های امید و رضایت را در دل دوست‌داران معماری سنتی زنده می‌کند.
مهندس خلیلی با ابرخشت نگاه علاقه‌مندان به معماری طبیعت‌گرا، پایدار، ارزان و زودبازده جلب کرد. معماری برخواسته از تفکر چند هزار ساله در ایران زمین.
فرایند عمل آوری کاه‌گل و ساخت ابر خشت هم مانند تاپو است. در ابرخشت، سازنده از گونی‌های رولی استفاده می‌کند. به این ترتیب هر ردیف از دیوار به مرور روی هم چیده می‌شود.
تامل در تاپو و دیگر عناصر
تاپو فقط یک نمونه از هزاران دستاوردی است که به مرور زمان به فراموشی سپرده شده. دستاوردهایی که برای توسعه‌ی آن‌ها صدها سال زحمت و تلاش و تفکر و اقدام مستمر هزینه شده.
امروزه توجه تغییرات اقلیمی و شرایط پیش رو امید است که به زودی فرصت‌های مطالعاتی و پژوهشی برای شناخت و استفاده از دستاوردهای باستانی و سنتی فراهم شود.
پایان پیام
احسان میرزائی
