کار گروهی احتمالا یکی از قدیمی‌ترین پیمان‌ها بین دو یا چند نفر بوده است. هنگامی که فردی وارد چنین اتحادی می‌شود باید خود را نسبت به دیگران مسئول و متعهد بداند و برای تحقق اهداف و منافع مشترک تلاش کند. کار گروهی در ابتدا برای تامین نیازهای ابتدایی بشر شکل گرفت، ماننده مقابله با خطر حیوانات وحشی یا گروه‌های دیگر، شکار و… .
گروه‌ها در طول تاریخ بشر دستخوش پیشرفت‌ها و پس‌رفت‌های فرهنگی و اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، طبیعی و مصنوعی (جنگ، استعمار و…) شدند. امروزه گروه‌ها همچنان در کانون توجه‌ها است. شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی همچنان با قابلیت ایجاد گروه به کاربران معرفی می‌شوند.
به طور کل امروزه تامین نیازهای ما وابسته به وجود ده‌ها گروه رسمی و غیر رسمی، دور و نزدیک است. گروه‌های متعددی که افراد زیادی با توجه به ماهیت گروه‌ها در آن مشغول به فعالیت هستند. ما هم چه بخواهیم یا نه عضو رسمی یا غیر رسمی، موثر یا مشاهده‌گر گروه‌های بسیاری هستیم. آیا تا به حال به گروه‌هایی که در آن عضو هستید و به نقش خودتان فکر کرده‌اید؟!
احسان میرزائی – مدیرمسئول مجله گیچ
مجله گیچ را در فضای مجازی دنبال کنید:
تعریف کار گروهی
مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: کار گروهی به مشارکت و همکاری افراد برای رسیدن به هدف و منافع مشترک گفته می‌شود. امروزه کار گروهی در تمامی زمینه‌های زندگی بشر دیده می‌شود. مانند: تحصیل و ورزش، خانواده و فامیل، اقتصاد و سیاست، محیط‌زیست و سلامت و…
ماهیت و فلسفه شکل‌گیری گروهی
اما کار گروهی عنوانی کلی برای مجموعه فرایند‌هایی است که توسط چند نفر انجام می‌شود. گروه‌ها در نوع همکاری و مشارکت افراد و موضوع شکل‌گیری گروه، اهداف، برنامه‌ها و رویه‌ها، ایدئلوژی و منش، حوزه‌ی فعالیت، مدت فعالیت، تامین اعتبار و استقلال تفاوت دارند.
رویه‌های خیر و شر گروه‌ها
گروه‌هایی با عنوان حامی حقوق کودکان هستند که با رویکردی مسالمت‌آمیز و صلح‌طلبانه فعالیت می‌کنند. گروه‌هایی هم هستند که با اهداف جدایی طلبانه، جنگ طلبانه و تحمیل ایدئولوژی از کودکان استفاده ابزاری می‌کنند. هردو گروه هستند اما با رویه‌هایی بسیار متفاوت و متضاد.
یکی به دنبال خیر و آینده‌ی روشن است و دیگری در پی شر و سیاه کردن روزگار مردم.
گروه‌های غیر رسمی در سازمان‌ها
در تمامی سازمان‌ها و شرکت‌ها برخی افراد هستند که ورای اهداف و برنامه‌های سازمان، برای تامین اهداف و منافع مشترک خود، گروه تشکیل می‌دهند. این گروه‌ها ویژگی‌هایی چون محرمانگی، درز نکردن اطلاعات به بیرون و بسته بودن را دارند و به باند (گاهی مافیا) معروفند.
گروه‌های درون سازمانی به تعبیری گروه فشار می‌توانند بر تصمیم‌گیری‌های تاثیرگذار باشند. آنها باعث بروز اختلال در رویه‌های عادی سازمان به نفع خودشان می‌شوند. آنها در حالت پیشرفته‌تر هیچ تعصبی به سازمان خود ندارند و صرفا مانند انگل از سازمان تغذیه می‌کنند.
چنین گروه‌های مافیایی از کارمندانی تشکیل شده که به راحتی خراب کاری، فساد و دزدی یکدیگر را بتوانند لاپوشانی کنند.
- کاشت درخت در گودال خالی سال های قبل
- قطع درختان مجموعه‌های تاریخی در تهران
- بیانیه انجمن جنگلبانی ایران
- درخت هایی که نباید در تهران بکاریم
- مسئله درختکاری
عناصر و مولفه‌های کارگروهی
موفقیت آمیز بودن و نزدیک شدن موثر به اهداف در کار گروهی مستلزم آگاهی از چند مولفه است، از جمله:
- مدیریت و رهبری:
- رهبر گروه باید از توان مدیریتی و مهارت ارتباطی عالی و هدایت و راهنمایی اعضای گروه برخوردار باشد. مدیر گروه گوش شنوا و هوش هیجانی عالی دارد. او انسانی فراروند و فارق از آفت‌هایی مانند مقایسه کردن و قضاوت دیگران است. وی فردی تسهیلگر در امور اجتماعی و فنی بوده و مانند یک معلم هرجا نیاز باشد به اعضای گروه آموزش می‌دهد.
- همدلی و همکاری:
- همدلی اعضای گروه باعث تقویت پیوندهای کاری در گروه می‌شود. همدلی زمینه ساز همکاری بهتر، مفید و موثرتر است.
- هم‌صدایی و هم‌افزایی:
- گاهی بدنه‌ی کارشناسی گروه متوجه‌ی ایراداتی در گروه می‌شوند، هم‌صدایی اعضا می‌تواند مدیر گروه را نسبت به رفع اید تشویق کند. هم‌افزایی شاخه‌های مختلفی دارد. مانند به اشتراک گذاشتن نوآوری و خلاقیت در حوزه‌های کار گروه. برقرار ارتباط و نیاز سنجی جهت رفع ابهامات.
- انعطاف‌پذیری و میل به تغییر:
- دنیای امروز همواره در حال تغییر است اعضای گروه همواره باید در پی بهبود مهارت‌های خود باشند. مدیر گروه نیز باید زمینه‌ی لازم برای معرفی فرصت‌ها و زمان لازم برای استفاده از فرصت‌ها را فراهم کند. این مولفه باعث پویایی و سرزندگی گروه می‌شود.
- ایثار و از خودگذشتگی:
- شاید افرادی را دیده باشید که برای سازمان از وقت استراحت و تفریح خود می‌گذرند. این افراد با ایثار و از خودگذشتگی تلاش می‌کنند پرچم گروه خود را بالا ببرند. تعصب سازمانی پیش‌نیاز ایثار و از خودگذشتگی اعضا است. در مقابل گروه نیز باید فرد را در دستاورد و موفقیت حاصل شریک کند و نشان دهد که ایثار او دیده شده است. در غیر این صورت فرد رویه‌ی خود را تغیر داده و به انزوا کشیده می‌شود.
- خوب دیدن و خوب شنیدن:
- ارتباط موثر بین اعضای گروه با یکدیگر و بین اعضای گروه با مدیر به انسجام سازمانی کمک می‌کند. گاهی لازم نیست کار بزرگ و پر هزینه‌ای انجام شود. همین که برای تولد اعضای گروه برنامه‌ی کوچک ۱۵ دقیقه‌ای داشته باشیم عالی است. اما نباید به تولد کفایت کرد. چون افراد طلایی ترین دوران حیات خود را وقف اهداف و برنامه‌های سازمان و گروه کرده‌اند و ظلم بزرگی است که بگوییم در قبال آن حقوق می‌گیرد. به همین دلیل توجه به نیروی انسانی، درک آنها، حمایت در شرایط بحرانی افراد و… از جمله وظایف همه‌ی گروه و مدیر است.
- آگاهی محیطی و فرا محیطی:
- آگاهی محیطی به جنبه‌های مختلف اشراف افراد به محیط مادی و معنوی پیرامون اشاره می‌کند. گاهی برخی از هزینه‌های گروه و سازمان صرفا به دلیل ساده‌انگاری و سطحی نگری و بی اعتنایی افراد است. باید از افرادی که با هوشیاری و هوشمندی مواردی را کشف کرده و گزارش می‌دهند حمایت و تقدیر کرد.
- سرعت و دقت:
- برخی رویه‌های جعلی در کار گروهی و سازمانی به سنت تبدیل شده است. کارمندان کار امروز را نه به فردا بلکه به هفته‌های بعد موکول می‌کنند. در حالی که دقت را هم فدای وقفه‌ی کار خود کرده‌اند. نارضایتی از شرایط موجود عامل تشدید گرایش به این امر است. مدیران کوتوله در بروز وقفه‌ی کاری موثر هستند. در این شرایط فرد باعث اختلال در گروه و سازمان شده و اهداف و برنامه‌های عالی گروه قربانی رفتارها و رویه‌های پست می‌شود.
- نظم و هماهنگی:
- پیش از نظم و هماهنگی بهتر است بدانیم چه کسی برای چه کاری مناسب و مفید است. شرح وظایف کاری با توجه به اهداف و برنامه‌ها به ایجاد چرخه‌های منظم به منظور پیشرفت بهتر در راهبرد اصلی سازمان کمک می‌کند. تقسیم و تفکیک حوزه‌های کاری و عملیاتی از یکدیگر عامل به وجود آوردن نظم است. هماهنگی میان همه‌ی اعضا به استقرار و استمرار نظم در گروه کمک می‌کند. در غیر این صورت موازی کاری، هم‌پوشانی و رها شدگی کار به وجود می‌آید.
- ایجاد فرصت و بستر رشد برای همه:
- تمام اعضای گروه در هر جایگاهی حق دارند برای توسعه‌ی مهارت‌های فردی و حوزه‌ی کاری خود وقت صرف کرده و تلاش کنند. همچنین افراد مستعد باید بتوانند از فرصت‌های ارتقای شغلی، افزایش حقوق و مزایا بهره‌مند شوند. یکی از دلایل درجا زدن گروه‌های و سازمان‌ها روی کار آمدن مدیران کوتوله و مدیران اتوبوسی است. مدیران کوتوله جلوی رشد افراد مستعد را می‌گیرند. مدیران اتوبوسی با خودشان افرادی را می‌آورند که سد راه پیشرفت افراد با سابقه می‌وند.
- اصل منافع جمعی:
- اگر این اصل به ذهنیت همه‌ی اعضا تبدیل شود باعث تحول بزرگی در گروه شده‌اند. منافع جمعی یعنی تحقق اهداف سازمان که در پی تعصب، ایثار و از خودگذشتگی افراد به دست می‌آید.
- تعصب سازمانی:
- یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌هایی که تمامی اعضای گروه باید داشته باشند. تعصب سازمانی پیش نیاز بسیاری از مولفه‌های موفقیت گروه است. اگر افراد نسبت به گروه و سازمان تعصب نداشته باشند و صرفا در پی تامین منافع شخصی باشند گروه به چالش کشیده شده و از اهداف خود دور می‌شود.
مزایای کار گروهی
اعضای گروه‌هایی که با اهداف خیریه، حفاظت از محیط زیست، حمایت از حیات وحش، صیانت از میراث فرهنگ و… شکل می‌گیرند عمدتا دارای وجوه مشترک زیادی هستند. اما برخی از این گروه ها به دلیلی سازماندهی نامنساب و عدم برخورداری از منابع مالی و نداشتن راهبرد و عدم اعطای پروژه با چالش‌های جدی مواجه هستند.
اما اگر فقط بخواهیم وجوه مشترک بین اعضای یک گروه را ملاک قرار بدهیم، مزایای بسیاری برای گروه ایجاد می‌شود. مزایایی که هم برای اهداف عالی گروه مفید است و هم برای اعضای گروه.
- افزایش بهره وری:
- بهره‌وری نشان دهنده‌ی میزان جدیت و همت کارکنان در یک دوره‌ی زمانی مشخص برای تحقق اهداف سازمان است. هرچه افراد در گروه‌های سازمانی (واحد‌های خرد یک شرکت) یا در گروه‌های داوطلبانه همدلی و انسجام و اعتماد بیشتری نسبت به هم داشته باشند، باعث افزایش بهره‌وری در سازمان می‌شوند. روی دیگر این سکه پرورش نیروهای توانمندی است که مهارت‌های کاری بالایی دارند.
- تصمیم گیری:
- دیدگاه‌ها و نظرهای مختلفی در گروه وجود دارد. هرکس از زاویه دید و تخصص و مهارت خود به مسائل نگاه می‌کند.
- حل مشکلات: اعضای تیم می توانند با همکاری یکدیگر راه حل های جدید و خلاقانه پیدا کنند.
- افزایش انگیزه و رضایت شغلی: اعضای تیم احساس می کنند که بخشی از یک تیم هستند و به هدفی مشترک دست می یابند.
چالش های کار گروهی
گاهی سوءتفاهم ناشی از تضاد فرهنگی، عدم مهارت ارتباط موثر، ناآگاهی و یا عدم انتقال صحیح پیام در میان افراد باعث بروز چالش می‌شود. چالش‌ها هم حوزه‌ها و ابعاد مختلفی دارند. گاهی افراد نسبت به مسائل احتمالی آگاهی دارند و با خود تنظیم‌گری و مدیریت صحنه به نتایج مطلوب می‌رسند. اما در حقیقت این وظیفه و هنر مدیر گروه است تا بتواند ضمن احترام به عقاید و فرهنگ‌ها و شخصیت افراد، از بروز چالش‌های پیش پا افتاده و مخرب جلوگیری کند.
اعضای گروه ممکن است در انجام فرایندهای کار گروهی با یکدیگر دچار چالش شوند. اما برخی چالش‌ها فنی و تخصصی هستند. چالش‌هایی که برای هر سازمانی حیاتی بوده و بهترین راه برون رفت از آن پژوهش و تحقیق و اخذ آرای صاحب نظران است.
- اختلاف نظر: اختلاف نظرهای شخصی با اعضای دیگر مثلا برای انجام کار در حالی که هر دو روش پیشنهادی درست است را باید عالمانه و حکیمان حل کرد. طوری که هر دو طرف در نهایت نسبت به انجام دادن کار به روش طرف دیگر تمایل داشته باشد. در تصمیم‌گیری های خرد و کلان با مشورت و بیان استدلال و رای گیری می‌توان به نتیجه رسید.
- عدم اعتماد: اعتماد بین افراد حرف اول را در گروه می‌زند. نبود اعتماد باعث ترویج شک، تردید و تهمت می‌شود. کار گروهی در چنین محیط مسمومی بسیار دشوار و رنج‌آور و پر چالش است.
- عدم همکاری: خود برتر بینی، خود متخصص دانی و… باعث تکر روی افراد و نا هماهنگی در انجام کارهای مشترک و گروهی می‌شود.
- عدم تعهد: تعهد عامل پایبندی به روش کار، اهداف و برنامه ها است. عضوی که تعهد نداشته باشد می تواند اطلاعات محرمانه را فاش کند، نسبت به رویه های مخرب بی اعتنا باشد.
- عدم هماهنگی: وقتی از گروه حرف می زنیم یعنی به یک مجموعه اشاره می کنیم که هر یک از اعضا وظیفه ای به عهده دارند. وظایفی که تکمیل کننده‌ی کار دیگری است. کار من مکمل کار دیگری است و به همین دلیل امور مختلف با هماهنگی میان افراد بهتر پیش می‌رود. ناهماهنگی می تواند فرایند کاری را با اختلال مواجه کند.
نکات موثر در کار گروهی
برای اینکه کار گروهی موثر باشد، باید به نکات زیر توجه کرد:
- تعیین اهداف مشترک: اولین قدم برای موفقیت در کار گروهی، تعیین اهداف مشترک است. اعضای تیم باید بدانند که هدف آنها چیست و چگونه می توانند به آن دست یابند.
- انتخاب اعضای مناسب: اعضای گروه باید از نظر مهارت ها، دانش، و تجربه مکمل یکدیگر باشند.
- ایجاد اعتماد و احترام: اعضای گروه باید به یکدیگر اعتماد و احترام داشته باشند تا بتوانند با یکدیگر همکاری کنند.
- مدیریت و رهبری موثر: گروه نیاز به رهبری و مدیریت دارد تا اعضای گروه را در جهت رسیدن به هدف مشترک هدایت کند.
