معرفی مجله گیچ

گیچ نام یک درخت است. درختی جنگلی که رویشگاه آن در مناطق کوهستانی البرز و زاگرس است. درخت گیچ بر اساس رنگ میوه دارای سه نوع زرد، سیاه و قرمز (شغالی) است.

رویشگاه درخت گیچ در ایران: استان‌های خراسان شمالی، قزوین، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان، اردبیل، لرستان، گیلان، مازندران، مرکزی، قم، همدان، اصفهان، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، خوزستان، کرمانشاه، سمنان، چهارمحال و بختیاری، ایلام و…

با توجه به پراکندگی رویشگاه درخت گیچ در بین قلمرو اقوام مختلف ایرانی، در هر شهر و گاهی در هر روستایی درخت گیچ را به نام محلی خود، می‌شناسند.

• در مازندران ولیک، سرخه ولیک یا ولیک سیاه،  “مریخ” به گویش اشکوری، “کمار” به لاهیجانی، “کچیل” به رامسری
• در لرستان زالزالک، گیرچ، گیورچ
• در بین کردها بلچ و گیویژ و گوژی
• در اراک روستای گیلی گیچ
• در گویش همدانی گیویج
• در اصفهانی گوِیج
• در تالشی سی یَف
• در هزارگی تاخوم
• در تاجیکی و خراسان شمالی دولانه
• سیسته و سیسن در بختیاری
• کری در منطقه الموت
• در زبان ترکی “یمیشان“

گیچ با نام علمی: Crataegus و نام انگلیسی:Crataegus hawthorn د‌ر کتاب‌های طب سنتی «خفچه» و «زعرورالاد‌ویه» و د‌ر بعضی کتاب‌ها هم «تفاح ‌بری» نامیده شد‌ه است.

• هرچند درخت گیچ در نواحی زاگرسی یک درخت کامل است، اما در نواحی البرزی بیشتر به شکل درختچه و بوته دیده می‌شود.
• درخت گیچ رشد کندی دارد؛
•  تنه و شاخه‌های در هم تنیده دارد.
• لبه برگ‌ها کنگره‌دار است.
• تیغ‌های تیز و بلندی روی شاخه‌های آن رشد می‌کند.
• میوه‌ای گرد به رنگ زرد، قرمز یا سیاه دارد.
• درخت گیچ در بهار شکوفه می‌دهد.
• میوه گیچ در پائیز می‌رسد و قابل خوردن است.

به گزارش زهرا اشکیود، خبرنگار ایسنای مازندران: میوه ولیک سرشار از ویتامین C، ملین، مقوی معده و بازکننده گرفتگی‌ها و محرک است.

• زغال میوه ولیک (میوه را می‌سوزانند‌ که زغال شود) زغال گیاهی بسیار مفید‌ است و برای معالجه سوء‌ هاضمه و به ویِژه برای بند‌ آوردن اسهال بسیار نافع است.
• حکمای طب سنتی ایران، ولیک را از نظر طبیعت سرد‌ و خشک می‌د‌انند‌ و از پوست درخت به عنوان تب‌بر استفاده می‌کنند‌.
• د‌م کرده گل‌های ولیک و یا گرد‌ گل خشک شد‌ه آن به مقد‌ار پنج تا هشت گرم د‌ر روز برای ضعف قلب، آنژین، ورم آئورت، اختلالات عصبی از جمله نگرانی، بی‌خوابی، سرگیجه، احساس صد‌ا د‌ر گوش و نظایر آن مفید‌ است.
• میوه تازه ولیک دارای سیتریک اسید‌، تارتاریک اسید‌ و کراتگوس اسید‌، پکتین، روغن چرب، قند‌های گلوکوز و فروکتوز است.
• در هسته آن ماده آمیگرالین و امولین وجود دارد. ولیک حاوی اکسالیک اسید است و ساقه‌های جوان آن حاوی گلوکوید و عامل تلخ‌ کننده آن کراتگین است.

عوامل تهدید کننده گیچ

درخت گیچ به مانند دیگر درختان طی هزاران سال به روش‌های مختلف مورد استفاده‌ی جوامع محلی قرار گرفته است. گاهی بهره‌برداری نامتعارف باعث کاهش تعداد درختان و نابودی آن شده است.

در دوران معاصر عواملی مانند خشک‌سالی و چرای بی رویه دام‌، راه سازی و انتقال آب جنگل‌ها و درختان گیچ را تحت تاثیر قرار داده است.

امروزه شرایط جنگل‌های زاگرسی و هیرکانی چندان مناسب نیست و درختان گیچ مخصوصا در استان مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد.

روش نامناسب برداشت میوه گیچ توسط افراد نیز باعث آسیب رسیدن به درخت گیچ می‌شود.

روش تکثیر درخت گیچ

درخت گیچ میوه‌ای گرد دارد که به هنگام نارس بودن سبز است. در اواخر تابستان و اوایل پاییز به رنگ سیاه یا قرمز در ‌می‌آید.

میوه درخت گیچ از زالزالک درشت‌تر و از ازگیل کوچک‌تر است و در نیمه‌ی دوم مهر ماه می‌رسد.

میوه آن گوشت کمی داشته و دارای چند هسته است.

به طور طبیعی کاشت درخت گیچ با پرندگان و جاندارانی است که از میوه آن تغذیه می‌کنند.

میوه پس از خورده شدن در جای دیگر دفع می‌شود. در صورت مساعد بودن شرایط، پس از طی یک دوره سرمای زمستانی در بهار جوانه زده و رشد می‌کند.

متاسفانه امروز به خاطر چرای بی رویه دام در کوهستان‌ها و جنگل‌ها این فرایند مختل شده است.

چطور از درخت گیچ و دیگر درختان بومی حفاظت کنیم

برای حمایت و حفاظت از درخت گیچ و درختان بومی، باید هوشیارانه و آگاهانه وارد عرصه طبیعی شد.

باید علم و آگاهی محدوده مورد نظر را برای قرق اختصاص انتخاب کرد. سپس به کمک کارشناسان و افراد با تجربه به شناسایی درختان بومی و گونه‌های گیاهی محدوده پرداخت

بذر درخت را در حد متعادل پس از رسیدن جمع آوری کنیم. در همان محل بکاریم و مراقبت کنیم.

مظفر افشار پدر بلوط ایران بیش از ۳۰ سال است که در خرم‌آباد لرستان انواع درختان بومی منطقه خود را تکثیر می‌کند.

پیشنهاد ویژه:طرح قرق حفاظتی و احیای پوشش گیاهی (جنگل‌ها و مراتع)