طی روزهای گذشته اخباری مبنی بر ممنوعیت سگ‌گردانی در شهرهای مختلف ایران منتشر شده است. این تصمیمات، واکنش‌های متفاوتی را در میان شهروندان و فعالان حقوق حیوانات برانگیخته است. در حالی که امروزه نگهداری از سگ به عنوان حیوان خانگی دیگر پدیده‌ای نوظهور نبوده و همچنان در حال گسترش به طبقات پایین جامعه است. بسیاری از خانواده‌ها سگ را به عنوان عضوی از خانواده پذیرفته و روابط عمیق احساسی با حیوان خانگی خود دارند. با توجه به افزایش تمایل به نگهداری سگ در خانه‌ها، بررسی این موضوع از جنبه‌های مختلف ضروری به نظر می‌رسد. آیا برخوردهای سلبی و قهری می‌تواند پاسخ مناسبی به سگ‌گردانی باشد؟
احسان میرزائی – مدیرمسئول مجله گیچ
مجله گیچ را در فضای مجازی دنبال کنید
ممنوعیت سگ گردانی؛ تجربه جهانی و راهکارهای فرهنگی
نفوذ فرهنگ غربی و گسترش تمایل به نگهداری سگ در خانه
مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: در سال‌های اخیر، تمایل به نگهداری سگ در خانه توسط ایرانی‌ها افزایش چشمگیری داشته است. تا همین ده سال پیش در محله ما (شیخ‌هادی، تهران) هیچ سگی نبود. اما اکنون روزی نیست که داخل خانه خود نشسته باشیم و صدای واق و واق سگ‌ها بیرون به گوش نرسد.
سگ‌ها نه‌تنها حیوان خانگی بلکه همراهانی وفادار برای بسیاری از افراد محسوب می‌شوند. این افزایش، نیازهایی را نیز به همراه آورده که از جمله مهم‌ترین آن‌ها سگ‌گردانی (dog walking) در فضای عمومی است. نیازی که گویا از پیش به دلیل نبود سابقه فرهنگی و اجتماعی تدبیری برای آن اندیشیده نشده و با جنبه‌هایی از حقوق شهروندی در تعارض است.
اما همچنان خلأ قانونی و نبود زیرساخت‌های فرهنگی و شهری برای پاسخگویی به این نیاز اجتماعی! احساس می‌شود. نهادهای متولی اغلب به جای ساماندهی این پدیده، رویکرد ممنوعیت و برخورد انتظامی را در پیش گرفته‌اند.
وضعیت سگ‌گردانی در محله شیخ‌هادی تهران
در اتاق خواب (شب و روز) صدای ممتد پاس سگی شنیده می‌شود که گویا در خانه تنها مانده و حوصله‌اش سر رفته، صدای این سگ واقعا باعث ناراحتی از جهت ظلمی که در حق او روا داشته‌اند می‌شود. در اتاق خواب دیگر در طول روز چندین مرتبه و به طور ناگهان صدای پاس‌های وحشتناک سگی می آید که گویا دزد گرفته. اما این سگ بزرگ از پشت پنجره یکی از آپارتمان‌ها (طبقه اول) فقط می‌خواهد عابران پیاده را بگیرد.
صدای سگ‌ها در تعطیلات نوروز و سکوتی که به دلیل مسافرت هم محلی‌ها حاکم بود، باز هم قطع نشد. گویا یکی از ساکنین محله آپارتمان خود را به هتل سگ‌هایی تبدیل کرده بود که صاحبان آن‌ها به مسافرت رفته بودند. ناگهان پنج یا شش سگ از نژادهای کوچک جثه پشت پنجره می‌آمدند و با واق واق خود محله را روی سر خود می‌گرفتند.
روزانه چندین نفر هستند که سگ‌های کوچک خود را برای پیاده روی به کوچه و خیابان محله شیخ‌هادی می‌آورند. اما مرد جوان دوچرخه سواری است که چند سگ بزرگ دارد، اوایل در طول روز برای پیاده روی می‌آمدند اما گویا تغییر رویه داده و شب‌ها سگ‌گردانی را در محله انجام می‌دهد.
با سگ‌ها مانند جوجه رنگی رفتار نکنیم!
هر موجود زنده‌ای از حق طبیعی حیات برخوردار است. نسل بشر نیز باید رفتاری اخلاقی و انسانی با موجودات زنده داشته باشد. خریدن و نگهداری از سگ مانند خریدن جوجه رنگی نیست. البته همان جوجه رنگی هم حق حیات دارد.
این مقایسه برای تاکید بر اهمیت آگاهی، یادگیری مهارت‌های خاص برای پرورش و نگهداری هرگونه موجود زنده‌ای است. از جوجه رنگی و قناری و کفتر گرفته تا سگ و گربه. اما سگ به دلیل ویژگی‌های هوش هیجانی بالا، وفاداری، دلبستگی عاطفی، یادگیری و تربیت پذیری، غریزه محافظت و نگهداری که دارد، تا حد زیادی با انواع حیوان خانگی متفاوت است.
سگ داشتن پُز، مُد، کلاس و… نیست
سگ را نباید به عنوان کادوی تولد، هدیه ولنتاین یا سرگرمی فرزندان خریداری کرد. سگ یک کالا مانند خودرو و ساعت نیست که با خریدن آن بخواهیم به دیگران فخر بفروشیم. هرکس تمایل به نگهداری از هرنوع حیوان خانگی دارد علاوه بر ملاحظات دینی، باید آگاهی کافی از همزیستی با آن حیوان در آپارتمان خود را داشته باشد.
فضای کافی برای تامین رفاه جسمی و سلامت روانی، غذای مناسب و کافی، رسیدگی‌های پزشکی و هزینه‌های جانبی دیگر. همچنین نسبت به برخی خطرات و بیماری‌ها و انگل‌های مشترک نیز باید توجه داشته باشند.
وضعیت فعلی سگ‌گردانی در ایران
بر اساس اخبار منتشرشده طی روزهای نخست خرداد ۱۴۰۴، دادستانی‌های استان‌های مختلف از جمله لرستان، کرمان، قزوین، همدان، اصفهان و آذربایجان غربی، ممنوعیت کامل سگ‌گردانی در معابر، پارک‌ها و وسایل نقلیه را ابلاغ کرده‌اند. این ممنوعیت‌ها با هدف حفظ بهداشت عمومی و آرامش شهروندان اعمال شده‌اند.
وقتی قانون از رویه‌های تحمیلی در سبک زندگی جا می‌ماند
برخی مسئولان، سگ‌گردانی را در تضاد با هنجارهای عمومی و ارزش‌های فرهنگی می‌دانند و آن را محدود یا ممنوع می‌کنند. اما واقعیت اجتماعی چیز دیگری می‌گوید: رابطه انسان و سگ، برای بسیاری، رابطه‌ای عمیق و عاطفی است. گاهی شبیه به رابطه با خویشاوندان. آیا می‌توان به سادگی چنین پیوندی را نادیده گرفت یا سرکوب کرد؟
شاید از نظر برخی این نوع رابطه دیوانگی باشد، اما باید پذیرفت و در وضع قوانین این رابطه را مد نظر داشت.
نگهداری سگ در فضای محدود خانه، برای این موجود زنده آسیب‌زا بوده و در تحت شرایطی با حقوق حیوانات نیز در تعارض است. به هر حال این حیوان هم نیاز به جست و خیز، دویدن و بازی در هوای آزاد دارد. پس این موضوع نیاز به نگاه عمیق علمی، فقهی، اخلاقی و در عین حال فرهنگی و اجتماعی دارد. نه قضاوت عجولانه و برخوردهای قهری که باعث بروز نارضایتی اجتماعی و سلب اعتماد عمومی می‌شود.
سیاست‌گذاری هوشمندانه در سگ گردانی
به جای ممنوعیت سگ‌گردانی، می‌توان با درک صحیح از واقعیت‌های جامعه، سیاست‌گذاری هوشمندانه‌ای اتخاذ کرد. از جمله راهکارهای پیشنهادی:
- آموزش شهروندان درباره اصول نگهداری و سگ‌گردانی با مشارکت کنشگران حقوق حیوانات
- تعیین محدوده‌های مکانی و زمانی مجاز برای گردش سگ‌ها در شهر
- ایجاد پارک‌های ویژه برای سگ‌ها، مانند بسیاری از شهرهای جهان
- وضع قوانین مشخص برای سلامت عمومی، بهداشت محیط و رفتار صاحبان حیوانات
- وضع قوانین نظارتی بر اساس مباحث حقوق حیوانات به منظور جلوگیری از بهره‌کشی، بدسرپرستی و…
- و…
چالش‌ها و راهکارهای سگ گردانی در برخی کشورها
برخی کشورها به جای برخورد قهری یا ممنوعیت‌های کلی، بیشتر به سمت تدوین مقررات مشخص، ترویج، آموزش و ایجاد فضاهای مناسب برای سگ گردانی (dog walking) رفته‌اند. این الگوها می‌تواند برای سیاست‌گذاران در کشورهایی مانند ایران راهگشا باشد تا از برخوردهای تنش‌زا با شهروندان جلوگیری کرده و همزمان به رعایت حقوق حیوانات و سلامت عمومی کمک کنند.
آلمان | پیشنهاد قانون پیاده‌روی اجباری سگ‌ها
در سال ۲۰۲۰، وزارت کشاورزی آلمان پیش‌نویس قانونی را ارائه کرد که بر اساس آن مالکان سگ‌ها باید روزانه دو بار و در مجموع حداقل یک ساعت، سگ‌های خود را برای پیاده‌روی بیرون ببرند.
این قانون با هدف افزایش رفاه حیوانات خانگی تدوین شد، اما با اعتراضات گسترده‌ای از سوی مردم و رسانه‌ها به دلیل مداخله دولت در زندگی خصوصی افراد، روبرو شد و در نهایت اجرا نشد.
فرانسه | محدودیت فصلی برای سگ‌گردانی در جنگل‌ها
از آوریل ۲۰۲۵، در فرانسه قوانینی به اجرا درآمد که بر اساس آن در بازه زمانی ۱۵ آوریل تا ۳۰ ژوئن، ورود سگ‌ها به مناطق جنگلی و حفاظت‌شده تنها با قلاده مجاز است.
این اقدام با هدف جلوگیری از آسیب به حیات‌وحش در فصل زادآوری حیوانات اجرا می‌شود.
لهستان | مخالفت قضایی با ممنوعیت کلی سگ‌گردانی
دادگاه‌های اداری لهستان اعلام کرده‌اند که منع کلی سگ‌گردانی در فضاهای عمومی، خلاف قانون است. این احکام بر حقوق اساسی شهروندان برای استفاده از فضاهای عمومی با حیوانات خانگی تأکید دارند.
بریتانیا | محدودیت‌های محلی با ابزار قانونی PSPO
در بریتانیا، شوراهای محلی می‌توانند با استفاده از ابزار قانونی به نام PSPO (Public Spaces Protection Orders)، محدودیت‌هایی را در مورد سگ‌گردانی اعمال کنند؛ مانند الزام به قلاده، محدودیت در تعداد سگ‌های همزمان، یا ممنوعیت ورود به برخی مکان‌ها.
با این حال، این قوانین گاه با انتقاد گروه‌های حامی حیوانات مواجه شده‌اند.
ایتالیا | قانون پیاده‌روی اجباری سگ‌ها در تورین
در شهر تورین، قانونی وجود دارد که مالکان را موظف می‌کند سگ‌های خود را حداقل سه بار در روز برای پیاده‌روی بیرون ببرند.
هدف از این قانون، ارتقای رفاه حیوانات و جلوگیری از بی‌توجهی به نیازهای آن‌ها است. عدم رعایت می‌تواند جریمه‌های نقدی در پی داشته باشد.
در شهرهایی مانند رم و میلان، سیاست‌های دوستدار سگ اتخاذ شده است. سگ‌ها می‌توانند در بسیاری از فضاهای عمومی حضور داشته باشند، مشروط بر اینکه صاحبان آن‌ها از قلاده استفاده کنند و مسئولیت پاک‌سازی فضولات حیوانات را بر عهده بگیرند. برخی پارک‌ها دارای مناطق ویژه‌ای برای سگ‌ها هستند که امکان بازی و فعالیت آزادانه را فراهم می‌کنند.
ممنوعیت سگ‌گردانی در وی‌سین، چین (۲۰۲۰)
در نوامبر ۲۰۲۰، مقامات محلی شهرستان وی‌سین در جنوب غربی چین، قانونی را تصویب کردند که بر اساس آن، سگ‌گردانی در اماکن عمومی به‌طور کامل ممنوع شد. هدف اصلی این قانون، کاهش حوادث ناشی از سگ‌ها و رسیدگی به شکایات مردمی بود.
مجازات‌های تعیین‌شده در این قانون به شرح زیر بود:
- تخلف اول: هشدار رسمی به مالک سگ.
- تخلف دوم: جریمه نقدی تا ۲۰۰ یوان.
- تخلف سوم: توقیف و معدوم سازی سگ توسط مقامات.
این تصمیم با واکنش‌های گسترده‌ای از سوی فعالان حقوق حیوانات و عموم مردم مواجه شد. منتقدان این قانون را «افراطی» و «بدون برنامه‌ریزی مناسب» توصیف کردند و خواستار بازنگری در آن شدند.
عوارض و پیامدهای نگهداری متمادی سگ در خانه یا آپارتمان
نگهداری سگ در خانه و عدم مدیریت اصولی، فقدان آموزش صحیح، و نبود زیرساخت فرهنگی و قانونی می‌تواند به عوارض جدی برای انسان، سگ و جامعه منجر شود. این اطلاعات می‌تواند به سیاست‌گذاران، فعالان حوزه سلامت عمومی و دارندگان حیوانات کمک کند تا با رویکرد آگاهانه و مسئولانه با این موضوع برخورد کنند.
۱. عوارض مرتبط با سلامت جسمی انسان
الف) آلرژی و بیماری‌های تنفسی
- پرز، پوست مرده (dander) و بزاق سگ‌ها ممکن است باعث بروز آلرژی یا تشدید آسم شود، به‌ویژه در کودکان.
- مستند: American Lung Association: Pet Allergens
ب) بیماری‌های زئونوز (مشترک انسان و حیوان)
- بیماری‌های انگلی و میکروبی مانند:
- توکسوکارا (انگل روده‌ای که به انسان منتقل شده و می‌تواند کبد و چشم را درگیر کند)
- کرم قلاب‌دار و کرم گرد
- بیماری لیمن (از طریق کنه‌های حمل‌شده روی بدن سگ)
- مستند: CDC (Centers for Disease Control): Zoonotic Diseases
ج) گزش یا خراشیدگی
- احتمال آسیب فیزیکی به‌ویژه در کودکان یا سالمندان به دلیل گاز گرفتن، کشیدن قلاده یا پرش ناگهانی سگ.
- خطر عفونت‌های پوستی پس از گزش (مانند عفونت باکتریایی Pasteurella).
۲. تأثیرات روانی و رفتاری
الف) وابستگی افراطی (Attachment Disorder)
- برخی افراد دچار وابستگی روانی شدید به حیوان می‌شوند که ممکن است روابط انسانی‌شان را تضعیف کند.
- سندروم جانشینی عاطفی: جانشینی سگ به‌جای فرزند یا شریک زندگی.
ب) اختلال در آسایش روانی
- صدای پارس کردن ممتد یا تحرک زیاد سگ می‌تواند باعث اضطراب یا اختلال خواب شود، به‌ویژه در محیط‌های بسته آپارتمانی.
- در برخی موارد، نگهداری از سگ به منبع استرس، نگرانی و احساس گناه (در صورت نبود وقت کافی برای نگهداری مطلوب) تبدیل می‌شود.
۳. مشکلات بهداشتی محیط زندگی
الف) آلودگی محیط داخلی
- سگ‌ها عوامل خارجی مانند گرد و خاک، حشرات، قارچ‌ها و میکروب‌ها را به خانه می‌آورند.
- ریزش موی حیوان در محیط بسته می‌تواند تهویه را مختل کند و زمینه‌ساز عفونت‌های تنفسی شود.
ب) بوی نامطبوع و دفع ادرار و مدفوع
- به‌ویژه در فضاهای کوچک، مدیریت فضولات حیوانات دشوار است.
- عدم دفع منظم یا بهداشت ضعیف می‌تواند منبع آلودگی هوا، قارچ‌های کپکی و بوی زننده شود.
۴. آسیب‌های محیطی و اجتماعی
الف) آسیب به وسایل خانه
- جویدن یا خراب‌کاری مبلمان، وسایل چوبی، سیم‌های برق و لوازم منزل.
- هزینه‌های جانبی نگهداری، تعمیر یا نظافت قابل‌توجه است.
ب) برهم زدن نظم مجتمع‌های مسکونی
- صدای پارس، بوی نامطبوع یا عبور و مرور سگ‌ها باعث نارضایتی همسایگان می‌شود.
- ممکن است به تنش‌های اجتماعی یا حقوقی میان ساکنان منجر شود (طبق آیین‌نامه‌های بسیاری از مجتمع‌ها، نگهداری سگ ممنوع یا محدود شده است).
۵. آسیب‌های وارده به خود سگ
الف) افسردگی و مشکلات رفتاری
- نگهداری سگ در محیط‌های بسته و کم‌تحرک (مانند آپارتمان‌های کوچک) بدون پیاده‌روی منظم منجر به اضطراب، پرخاشگری یا افسردگی در سگ می‌شود. ASPCA
ب) نقص در نیازهای طبیعی
- سگ‌ها نیاز به دویدن، کاوش، تعامل اجتماعی و بازی دارند که در فضای محدود تأمین نمی‌شود.
- محرومیت از این نیازها منجر به بیماری‌های جسمی مانند چاقی، مشکلات مفصلی و اختلالات گوارشی می‌شود.
خدمت سگ‌ها در زمینه‌های فردی، اجتماعی، امنیتی و درمانی به انسان‌ها
سگ‌ها نه‌فقط حیوانات خانگی، بلکه موجوداتی هستند که در بسیاری از سطوح فردی، اجتماعی، امنیتی و درمانی به انسان‌ها خدمت می‌کنند. مدیریت علمی، فرهنگی و قانونی صحیح نگهداری و گرداندن سگ‌ها می‌تواند از این ظرفیت عظیم به نفع جامعه بهره‌برداری کند.
۱. خدمات درمانی و سلامت روان
الف) سگ‌های درمانگر (Therapy Dogs)
- همراهی بیماران در بیمارستان‌ها، آسایشگاه‌ها و مراکز توان‌بخشی برای کاهش اضطراب و افسردگی.
- بهبود وضعیت روحی کودکان مبتلا به اوتیسم یا بیماران سرطانی.
- مستند: Mayo Clinic
ب) کاهش تنش و اضطراب
- مطالعات نشان داده‌اند که نوازش سگ می‌تواند فشار خون را کاهش دهد و ترشح هورمون‌های استرس را کنترل کند.
- مفید برای سالمندان، کودکان و افراد تنها.
۲. خدمات حمایتی و توان‌بخشی
الف) سگ‌های راهنما برای نابینایان (Guide Dogs)
- کمک به افراد نابینا یا کم‌بینا در عبور ایمن از خیابان‌ها و محیط‌های شلوغ.
- آموزش‌دیده برای تشخیص خطرات محیطی.
- مستند: Guide Dogs UK
ب) سگ‌های پشتیبان برای افراد دارای ناتوانی حرکتی یا ذهنی
- انجام کارهایی مانند باز کردن در، آوردن اشیاء، فشردن دکمه آسانسور.
- کمک به حفظ استقلال فردی افراد ناتوان.
- مستند: Assistance Dogs International
۳. خدمات امدادی و نجات
الف) سگ‌های جست‌وجو و نجات Rescue dog
- یافتن افراد مفقودشده در حوادث طبیعی مانند زلزله، رانش زمین یا بهمن.
- دارای حس بویایی بسیار قوی برای شناسایی افراد زنده زیر آوار.
- نمونه: سگ‌های نجات در زلزله بم و زلزله ترکیه.
ب) سگ‌های امدادگر در شرایط بحرانی
- تشخیص زنده بودن افراد در شرایط بحرانی (مانند انفجار یا تصادف).
- آموزش‌دیده برای کار در شرایط پرخطر.
۴. خدمات امنیتی و پلیسی
الف) سگ‌های پلیس (Police dog / K9)
- کشف مواد مخدر، سلاح یا مواد منفجره در اماکن عمومی و فرودگاه‌ها.
- شناسایی مجرمان یا مهاجمان از طریق بو یا رفتار.
- مستند: U.S. Police Canine Association
ب) سگ‌های محافظ شخصی
- همراهی افراد برای محافظت از جان و مال، به‌ویژه افراد مشهور یا در معرض خطر.
- آموزش‌دیده برای دفاع در برابر حمله.
۵. خدمات زیست‌محیطی و کشاورزی
الف) سگ‌های گله (Herding Dogs)
- کنترل و هدایت گله‌های دام در مزارع و مراتع.
- حفاظت از گله در برابر شکارچیان.
ب) شکار و کنترل آفات
- استفاده در شکار قانونی برای کنترل جمعیت گونه‌های مزاحم.
- در برخی کشورها برای شناسایی قارچ‌های کمیاب مانند “تریفل” تربیت می‌شوند.
۶. خدمات اجتماعی و فرهنگی
الف) همدمی و دوستی
- نقش مهم سگ‌ها در کاهش احساس تنهایی به‌ویژه برای سالمندان و افراد تنها.
- ارتباط عاطفی عمیق با انسان‌ها که در بهبود سلامت روانی مؤثر است.
ب) آموزش مسئولیت به کودکان
- نگهداری از سگ‌ها باعث آموزش مفاهیمی چون نظم، وقت‌شناسی و مسئولیت‌پذیری به کودکان می‌شود.
ج) افزایش تعامل اجتماعی
- سگ‌گردانی در پارک‌ها و فضاهای عمومی باعث ایجاد روابط اجتماعی جدید می‌شود.
- افراد دارای سگ اغلب در جامعه فعال‌تر هستند.
سگ گردانی، مسئله‌ای فرهنگی نه امنیتی
برخورد با سگ‌گردانی (dog walking) به عنوان یک تهدید، نتیجه‌ای جز افزایش نارضایتی شهروندان و بی‌اعتمادی به نهادهای اجرایی ندارد. سگ گردانی نیازمند سیاستی واقع‌گرایانه و آینده‌نگر است. تجربه ثابت کرده هرچه در ایران ممنوع شده، تمایل به دسترسی و در اختیار داشتن آن بین مردم بیشتر شده است.
سگ گردانی؛ تعامل بهتر از تقابل
به جای قرار دادن حاکمیت در مقابل مردم، باید زمینه‌ای فراهم شود تا سگ گردانی به شکل قانونمند، مسئولانه و در چارچوب اصول بهداشتی و اجتماعی انجام شود. این اتفاق تنها با تعامل میان قانون گذاران، کنشگران اجتماعی، فعالان حقوق حیوانات و شهروندان امکان‌پذیر است.
تجربه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که برخوردهای صرفاً قهری و ممنوعیت‌های کلی در زمینه سگ گردانی نه‌تنها مؤثر نیستند، بلکه می‌توانند به نارضایتی عمومی و افزایش تخلفات منجر شوند. در مقابل، تدوین سیاست‌هایی که با در نظر گرفتن نیازهای شهروندان، حقوق حیوانات و الزامات بهداشتی و ایمنی عمومی، به تنظیم رفتارها می‌پردازند، می‌تواند راهکاری مؤثر و پایدار باشد.
ممنوعیت، پایان کار نیست؛ آغاز یک مسیر پرتنش است. اما پذیرش و مدیریت، راهی برای تبدیل تهدید به فرصت است.
