مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: کشاورزی راهبردی برای بقای نسل بشر با پیشینهای چند هزار ساله است و ما امروز از این عنوان برای ترویج سبک زندگی سبز و مفاهیم آن در بین شهروندان استفاده میکنیم. بنابراین شهروندان هم می توانند در کنار روزمرگی های خسته کننده، با کمی خلاقیت و صرف وقت، فراگردهای نشاط آور و امید بخش کشاورزی را در خانه (آپارتمان) تجربه کنند. فضایی مانند باغچه و بالکن و پشت بام و پشت پنجره در خانه موقعیتهاییاند که برای کشاورزی خانگی یا شهری مناسب هستند.
چرا کشاورزی خانگی؟
مجله گیچ gich.ir: امروز فاصله زیاد و شکاف عمیقی بین انسان شهر نشین و طبیعت ایجاد شده است. آنقدر که شاید برخی کودکان گمان کنند تخم مرغ یا گوجه محصول تولید شده در بقالی و فروشگاه بوده و هرآنچه بخواهند همواره در اختیارشان است. به عبارت دیگر گویا عدهی زیادی از شهروندان و حتی کودکان وابستگی راهبردی خود به طبیعت برای حفظ بقا را فراموش کرده یا به طور کل به آن آگاه نیستند. اما کشاورزی خانگی فرصتی برای پیوند دوباره انسان با طبیعت و درک دوباره عناصر طبیعت توسط افراد به مانند گذشتگانمان است.
هرچه آثار و تبعات گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی بیشتر میشود عده بیشتری در جهان به فراخور شرایط اقلیمی درجهی سیستم سرمایشی یا گرمایشی را زیاد میکنند. در حالی که همچنان درک درستی از حال بد زمین ندارند.
اقدامی غیر مسئولانه و ناآگاهانه در پیروی از نظام سرمایهداری که بیشتر به مسائل و معضلات محیطزیستی زمین دامن می زند. به این ترتیب حکمرانی جهانی نظام سرمایهداری آدرسهای اشتباهی به جوامع میدهد و این رویههای جعلی باعث بروز دور باطل میشود.
کشاورزی خانگی در تقابل با انسان تک ساحتی
مسئله صنعتی شدن کامل نیازهای انسان و زنجیره تامین آن (بدون توجه/با توجه اندک به اصول اخلاقی و انسانی) چنان مهم بوده که هربرت مارکوزه (فیلسوف و جامعهشناس آلمانی، ۱۸۹۸ – ۱۹۷۹) در سال ۱۹۶۴ کتابی با عنوان انسان تکساحتی (One-Dimensional_Man) نوشته و منتشر میکند.
وی در این کتاب به نقد انسان مدرن و مدرنیته در عصر خود میپردازد. دورانی که سرمایهداری و پوزیتیویسم (روش اثبات گرایی)، تکنولوژی و مصرف گرایی انسان را از پرداختن و اندیشیدن به موضوعات مهم (طبیعت و محیطزیست) دور کرده است. مارکوزه معتقد است نظام سرمایهداری انسان را به موجودی تک بعدی تبدیل کرده و هر چه که نظام سرمایهداری میخواهد همان را انجام میدهد.
اکنون انسان تک ساحتی به دور از اصول سبک زندگی سبز در تقابل با گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی به کالا پناه آورده و نظام سرمایه داری با راهکارهای منفعت طلبانه و حتی سبزنمایی صرفا به دنبال تحقق اهداف و کسب منافع خود است. بنابراین در مبجث زنجیره تامین خوراک به عنوان اصلیترین عامل بقا قصد داریم با ترویج کشاورزی خانگی بین انسان شهر نشین و طبیعت آشتی ایجاد کنیم.
البته چشماندازها و اهداف ما در ترویج کشاورزی خانگی کوتاه مدت و زودبازده نیست. چرا که این امر در زمینه تغییر فردی مطرح میشود و ترویج کشاورزی خانگی نیازمند بردباری و امید و انگیزه و پویایی است.
کشاورزی خانگی و چالشهای پیش روی آن
مجله گیچ gich.ir: ترویج و انجام هر کار و رفتار جدید فرهنگی در جامعه نیازمند تهیه و تدوین راهبرد و در نظر گرفتن زمان و کارمایه (انرژی) لازم است. همچنین باور داشتن به اهمیت اجرای این رویکرد جدید در تاثیرگذاری بر افکار و رفتار عمومی، با چاشنی پویایی و پیگیری و استمرار در پیشبرد برنامه راهبردی، به منظور تحقق هدف مقدسی چون بهبود حال زمین.
۱. چالش مهارتها ارتباطی کارشناس
هنر فرد کارشناس و متخصص آن است که بتواند با تاملی آگاهانه و مسئولانه و ضمن کنترل احساسات دغدغهمندانهی خود آموزههای تخصصی و کلان محیطزیستی را در جای خود و به درستی و با زبانی ساده و همه فهم برای مخاطب عام خود مطرح کند.
همچنین مطمئن شود که رمزگشایی معنا در ذهن مخاطب به درستی انجام شده و فراگرد ارتباطی به طور کامل شکل گرفته است. کارشناسان همکار باید بدانند که مبحث و فرایند ترویجگری و تسهیلگری شهری با آموزش در دانشگاه تفاوت دارد. درک چالشها و بردباری در پیشبرد راهبرد تبیین شده است که میتواند در نهایت نتیجه بخش باشد. این بهترین روش در ترویج کشاورزی خانگی است.
۲. چالش موقعیت و شرایط اقلیمی شهرها و آالودگیهای محیطی
کشاورزی خانگی فرصتی برای همه شهروندان است تا حتی در یک گلدان یا سطل گیاهی بکارند و از آن نگهداری کنند. اما آیا موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی شهرها و میزان آلودگی هوا میتواند در کیفیت و سلامت محصولات خوراکی تاثیرگذار باشد؟
* مقاله اثرات آلودگی هوا بر محصولات کشاورزی
مقالهای که با موضوع اثرات آلودگی هوا بر محصولات کشاورزی در سال ۲۰۰۳ توسط .omafra.gov.on.ca منتشر شده بیان میکند:
“محصولات زراعی زمانی که در معرض غلظت بالای آلاینده های مختلف هوا باشند می توانند آسیب ببینند. دامنه آسیب از علائم قابل مشاهده روی شاخ و برگ، کاهش رشد و عملکرد و مرگ زودرس گیاه است. توسعه و شدت آسیب نه تنها به غلظت آلاینده خاص، بلکه به تعدادی از عوامل دیگر نیز بستگی دارد. این موارد شامل طول مدت قرار گرفتن در معرض آلاینده، گونه های گیاهی و مرحله توسعه آن و همچنین عوامل محیطی مناسب برای تجمع آلاینده و پیش شرطی شدن گیاه است که باعث حساسیت یا مقاومت در برابر آسیب میشود.”
* مصاحبه اثرات آلودگی هوا بر گیاهان و محصولات کشاورزی
مظاهر معینالدینی عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه تهران (۲۲ دی ۱۳۹۳) در مصاحبهای با خبرنگار سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی در رابطه با «اثرات آلودگی هوا بر گیاهان و محصولات کشاورزی»:
“اثر مستقیم آلودگی هوا بر انسانها دارای اهمیت بیشتری است زیرا با تنفس هوای آلوده آلایندهها به راحتی وارد سیستم تنفسی و خون میشوند. با این حال اثر غیرمستقیم آلایندههای هوا و دریافت بدن از طریق محصولات گیاهی دارای اهمیت است. وی با اشاره به اینکه «گیاهان و سلامت تغذیه» بستگی به منطقه کشت گیاه دارد، افزود: معمولاً اثر آلودگی هوا بر محصولات کشاورزی در نزدیکی منابع انتشار آلایندههای هوا مانند شهرها یا مناطق صنعتی دارای اهمیت بیشتری است. از سوی دیگر تنها راه آلوده شدن محصولات کشاورزی آلودگی هوا نیست بلکه آلودگی در محصولات کشاورزی (میوه و سبزیجات)، بسته به میزان مصرف کودها و سموم نیز دارد.”
* منابع آلودگی هوا درون و برون شهری
آلودگی خانگی:
برخی از انواع آلودگی اثر فعالیتهای روزمره خانگی منتشر میشوند. مانند گرمایش و سرمایش خانه، نظافت خانه و استفاده از مواد بهداشتی (انواع شوینده و اسپری) یا استفاده از حشره کشها. همچنین انباشت گرد و غبار و کرک و ریز پلاستیکها در نقاط کور خانه میتواند منبع آلودگی برای هوا و آب خروجی خانه باشد. اگرچه مقدار این آلودگی در مقایسه با منابع دیگر زیاد نیست اما همین مقدار در سطح کلان باعث افزایش آلودگیهای شهری میشود.
آلودگی صنعتی:
آلودگی ناشی از صنایع منبع اصلی آلودگی است که در اثر فعالیتهای مصنوعی ایجاد میشود. در میان صنایع نیروگاههای حرارتی، کارخانههای تولید مواد شیمیایی، سیمان، کاغذسازی، نساجی، دباغی و غیره منابع اصلی آلودگی هوا هستند.
آلودگی حمل و نقل و ترافیک:
آلودگی ناشی از حمل و نقل به علت شهرسازی بی رویه و سریع، به اندازه آلودگی صنعتی مهم و از اهمیت برخوردار است. آلودگی ناشی از حمل و نقل و وسایل نقلیه به شکل گازهای خروجی از اگزوز، ذرات معلق، صدا و غیره است.
آلودگی با منشا خارج از شهر: شهرها نیز همواره تحت تاثیر عوامل بیرونی هستند. چرا که شهر نیز بخشی از یک اکوسیستم کلان است. خشک شدن تالاب و دریاچهها، وزش بادهای شدید و… باعث انتقال گرد و غبار نمک به شهر میشود.
۳. چالش معماری خانهها و بافت شهرها
بیشتر خانهها طی دهههای گذشته بنا به دلایل مختلفی بدون در نظر گرفتن فضای سبز درونی ساخته شدهاند. فضاهای اختصاصی که از گذشته با عنوان پاسیو و حتی بالکن بوده به مرور کمرنگ و ناپدید شده. بنابراین ترویج و گسترش کشاورزی خانگی مستلزم ارائه راهکارهایی برای استفاده بهینه از هر فضایی (فضای موجود) است. همچنین ترویج کشاورزی خانگی میتواند زمینهساز مطالبهای شهروندی برای معماری سبز باشد. یا دست کم بیانگر نیاز شهروندان به فضای سبز اختصاصی (پاسیو و…) در خانه و آپارتمانهای جدید باشد.
همینطور شهرداریها و شهروندان با چالشهای جدی کمبود فضای سبز و یا توزیع عادلانهی آن در محلهها مواجه هستند. مدیرعامل سازمان بوستانها و فضای سبز شهر تهران سرانه فضای سبز داخل شهر تهران برای شهروندان را ۱۶.۲۵ (ایسنا) اعلام کرده است.
البته بحث فضای سبز شهری با باغهای اجتماعی یا باغچههای شهری کاملا متفاوت است. به عبارت دیگر شهروندان نمیتوانند در فضای سبز عمومی کشاورزی و باغداری را تجربه کنند و از آن بهره ببرند.
۴. چالش نور کم در کشاورزی خانگی
برخی از سبزیجات و گیاهان سایه نسبی را تحمل میکنند و حتی برخی از گیاهان “سایه پسند” هستند. میزان نور طبیعی در هر آپارتمان و خانه متفاوت است. استفاده از فضای پشت بام و بالکن و پشت پنجره گزینههای خوبی برای کشاورزی خانگی هستند اما اگر کافی نبود نور مصنوعی میتواند کمک کند.
۵. چالشهای آموزش در کشاورزی خانگی
کشاورزی خانگی و طعم واقعی محصولات
مجله گیچ gich.ir: آیا به خاطر دارید آخرین دفعه که میوه و سبزیجات کشت شده به روش طبیعی خوردهاید چه زمانی بوده یا اصلا با روشهای کشاورزی طبیعی (ارگانیک) آشنا هستید؟ البته شاید هرگز.
اما حتی اگر یک مرتبه میوه طبیعی خورده باشید طعم و مزه خوب آن را فراموش نمیکنید.
هرچند منظور از بند پیشین این نیست که همهی محصولاتی که در بازار میوه و تره بار عرضه میشود به مدد کود شیمایی و انواع آفت کشها تولید میشود. اما هیچ تضمینی هم وجود ندارد و در هر صورت به دلیل بالا بودن میزان تقاضا در بازار کشاورزان مجبور به پیروی از الگوهایی هستند که بازدهی را افزایش دهد.
اما این نباید باعث ناامیدی شود چون ما میتوانیم کشاورزی خانگی را تجربه کنیم و سبزیجات و سیبزمینی و گوجه و پیاز را در خانه پرورش دهیم. این یک راهکار خوب برای درک عناصر با اهمیت در طبیعت است و به ما کمک میکند با ارزشهای زنجیره تولید محصولات کشاورزی بیشتر آشنا شویم. با ردپای آب و خام و هوا و انرژی و نیروی انسان.
پس اگر شما هم مانند ما رویای کشاورزی خانگی و طعم واقعی محصولات رو در سر دارید همراه شوید.
کشاورزی خانگی و زنجیره رفتارهای سبز
مجله گیچ gich.ir: ساده انگارانه است که گمان کنیم کشاورزی خانگی صرفا کاشتن و نگهداری یک گیاه است. بلکه کشاورزی خانگی شامل زنجیرهای از رفتارهای سبز در زندگی است. همینطور در طول دورهی کشاورزی خانگی افراد به طور مستقیم و غیر مستقیم با مفاهیم کوچک و بزرگی در زمینه کشاورزی و محیطزیست و سبک زندگی آشنا میشوند.
کاهش تولید پسماند خانگی و بازیافت پسماند تر و آب خاکستری، برقراری و بهبود روابط همسایگی و اجتماعی حول محور کشاورزی خانگ، افزایش آگاهی و و توجه و پرورش تفکر و رفتار محیط زیستی، افزایش پویایی و خلاقیت و حس مفید بودن نشاط، بهبود فضای زندگی شخصی و شهری، کاهش خشونت و… از جمله اهدافی است که با ترویج کشاورزی خانگی ممکن است محقق شود.
* پوسال یا کمپوست در کشاورزی خانگی
پسماند تر هزینه کلانی را بر زنجیره جمع آوری پسماند شهری تحمیل میکند. همینطور پسماند تر پس از ورود به مرکز نگهداری پسماند شهری، به مرور باعث تولید شیرابههای سمی و خطرناک میشود. لذا خارج کردن پسماند تر از خانه و ریختن آن در مخزن زباله، پایان کار پسماند تر نیست و نباید این رفتار بیانگر پایان مسئولیت ما باشد!
در این حلقه اهمیت ردپای اکولوژیک (آب و خاک و هوا و…) در فرایند تولید انواع محصولات کشاورزی مورد توجه قرار میگیرد. همینطور افراد به نقش مهم خود در پیشگیری از تبعات دور ریختن پسماند تر و تولید شیرابههای سمی پی میبرند.
روشهای مختلف تولید کمپوست از پسماند تر را (+فیلم و عکس) بخوانید.
* آب خاکستری در کشاورزی خانگی
- آب سفید یا آب پاک که همان آب لوله کشی یا آب معدنی است.
- آب خاکستری درجه یک که حاصل شست و شوی خانگی بدون مواد شوینده بوده و بدون چربی است. مانند شستن و آب کشی سبزی خوردن، آب کشی سادهی لیوان و…
- آب خاکستری درجه دو این آب حاصل شست و شوی خانگی (حمام، آشپزخانه، لباسشویی) با مواد شویندهای مانند مایع ظرفشویی، پودر لباسشویی، صابون، شامپو و… است.
- آب سیاه این آب حاصل مصرف در توالت خانهها است، آبی که با مدفوع و ادرار انسانی ترکیب شده و از نظر کیفیت در پایینترین سطح ممکن قرار میگیرد.
- آب پنهان یا آب مجازی این آب مانند ۴ مورد قبلی حاصل مصرف خانگی نیست، بلکه این آب مصرف شده در فرآیند تولید تکتک محصولاتی است که در یک خانه میبینید.
با آب خاکستری و روشهای بازیافت آن آشنا شوید.
* ورمی کمپوست
یکی از روشهای کاربردی که حتی میتواند به اقتصاد خانواده کمک کند تولید کمپوست به کمک کرمهای مخصوص است.
آموزش تولید ورمی کمپوست را اینجا بخوانید.
* فضاهای بدون مصرف برای کشاورزی خانگی
شاید در کوچکترین آپارتمانها هم فضایی باشد که بدون مصرف است. یعنی هیچ استفاده بهینهای از آن نمیشود. کشاورزی خانگی راهکاری برای استفاده هرچه بیشتر و بهتر از چنین فضاهایی است. مانند دیوار حیاط که می توان به صورت عمودی روی آن گلدان ها را نصب کرد. پشت بام و روی نرده های بالکن و…
استفاده از فضای مرده و بدون کاربرد برای کشاورزی خانگی باعث افزایش روحیه و نشاط در خانواده میشود.
