سواد رسانهای لازمه پویایی و رفتار خردمندانه در فضای مجازی
مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: چه خوشمان بیاید یا نیاید امروز ما شبکهوند (شهروند) دهکدهی جهانی هستیم و بهتر است که برای حضور پویا و مدیریت شدهی خودمان نقشهی راه داشته باشیم و از اصولی (سواد رسانهای) پیروی کنیم.
البته این ایدهآل است که انتظار داشته باشیم همگان خود را مقید بدانند تا اصول سواد رسانهای را فرا بگیرند. آن هم در حالی که برخی هنوز در دنیای حقیقی نتوانسته یا نخواستهاند اصول آپارتمان نشینی، رانندگی و… را در زندگی خود رعایت و عملی کنند.
در هر صورت هستند افراد منعطف، پویا و خردمندی که در میان انبوه پیامهای فجازی (فضای مجازی) به دنبال محتوای مفید بوده و همواره در تلاش هستند تا از مرزهای سطحینگری و زود باوری (آفتهای جامعه امروز) عبور کنند. بنابراین نوشتن چنین یادداشتی خالی از لطف نیست، پس با ارائهی یک مصداق عینی امیدواریم این یادداشت تلنگری برای برخی مخاطبان باشد.
حضور روزانه در فضای مجازی
هیچ تفاوتی ندارد که شما در طول روز پنج دقیقه یا چند ساعت در فجازی سیر میکنید، نکتهی قابل اهمیت آن است که فکر شما به عنوان یک کاربر و مخاطب سیبل مناسبی برای تاثیرگذاری به واسطهی رسانهها است؛ در دانشگاه از آن به عنوان کارکردهای رسانه و تاثیر بر افکاری عمومی یاد میشود.
حال این رسانه تحت مدیریت، کنترل و نفوذ چه کسی یا چه تفکری است، با چه هدفی تولید محتوا میکند، مخاطبین و جامعهی هدفش چه افراد یا جوامعی هستند، آثار و تبعات پروژههای آنان چیست و دهها پرسش دیگر اولین گامهای سواد رسانهای و تفکر انتقادی است.
سواد رسانهای چیست؟
تعاریف مختلفی از سواد رسانهی توسط متخصصان حوزهی ارتباطات و رسانه مطرح شده است، در کتاب “نظریه سواد رسانهای رهیافتی شناختی” چنین میخوانیم: ” سواد رسانه سبب می شود تا فرد تنها به دیدن ابرو اکتفا نکند و به قول معروف پیچش مو و اشارتهای ابرو را هم درک و دریافت کند. این که مردم و یا مخاطبان یک رسانه، حتی زمانی که یک آگهی تبلیغاتی میبینند، نسبت به همه شئون این آگهی نوعی نگاه کنجکاوانه، انتقادی و زیبایی شناسانه داشته باشند، از جمله کارکردها و هدفهای مهم سواد رسانهای است.”
تفکر انتقادی چیست؟
تفکر انتقادی، تفکر نقادانه یا سنجشگرانه اندیشی (تفکر سنجشگرانه) اشاره به درست اندیشیدن و تلاش برای یافت آگاهی قابل اعتماد در جهان است. این روش شامل فرایندهای ذهنی تشخیص، تحلیل و ارزیابی دادهها است. به بیانی دیگر، هنر اندیشیدن پیرامون اندیشیدن خودتان درحالیکه شما میخواهید اندیشهتان را بهتر، روشنتر، دقیقتر، یا قابل دفاعتر بنمایید. (ویکیپدیا)
برای اینکه پاسخهای ما به سوالات دشوار زندگی و حتی سوالات نسبتا آسان زندگی روزمره بیمعنا و مهمل نباشند، لازم است که تفکرمان روشمند باشد. اگر یاد بگیریم که هر ادعایی را از سوی هر کسی که باشد بدیهی نپنداریم و در مورد آن بیندیشیم، میتوانیم در راه تفکر انتقادی قدم برداریم. (کتاب مهارتهای تفکر و تفکر انتقادی امروزی)
سردرگمی یا حضور هدفمند
در گزارشی که به نقل از رئیس پلیس فتای فرماندهی انتظامی اصفهان منتشر شده، چنین آمده: وضعیت نفوذ اینترنت و شبکههای اجتماعی در کشور ۱۰ درصد بالاتر از میانگین جهانی است؛ بالاترین نرخ حضور در اینترنت در شبانهروز با هشت ساعت مربوط به ایران است. (ایسنا ۱۴تیر۱۳۹۷)
حال یک کاربر فجازی یا یک شبکهوند به واسطهی حضور قابل توجهش در این دنیای بی سر و ته لازم و واجب است که به منظور هدفمند سازی، درک، شناخت و کسب آگاهی لازم پیش از هر اتفاقی (کلاهبرداری،سوء استفاده، شایعه، جنایت و…) خود را به سپر دفاعی مطمئنی چون سواد رسانهای و تفکر انتقادی مجهز کند.
پیامهای سبز، اما غیر محیط زیستی
از قدیم گفتهاند هر گردی گردو نیست. گسترش نگرانیهای عمومی در خصوص مسائل محیطزیستی، کنفرانسهای بینالمللی در خصوص تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین (تصویب محدودیتهای جهانی) و از همه مهمتر نیازهای روز افزون جوامع به انواع محصولات و خدمات باعث شده تا شرکتها و کارخانهها به کمک استارتآپها و افراد نوآور به دنبال تولید و عرضهی محصولاتی باشند که “پیوست سبز و محیطزیستی” دارند.
برای نمونه میتوان به تولید ظروف یکبار مصرف از برگ گیاه، بستهبندی آب با پوشش فلان و یا کیسههای به اصطلاح تجزیه پذیر اشاره کرد.
اخیرا نیز کلیپی در اینستاگرام منتشر شده که مدعی است محصول آنها با پایه گیاهی، کاربردی مانند کیسههای پلاستیکی و البته با قابلیت حل شدن و تجزیه در آب را دارد.
اما بر کنشگران محیطزیست، حامیان حیوانات و مخصوصا اینفلوئنسرها واجب و لازم است تا به منظور جلوگیری از آدرس دادن اشتباه به مخاطبان خود، پیش از هر چیز پیشینهی تولید این محصولات را آگاهانه مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند، آمار رد پای اکولوژیک آن را در بیاورند و ارزیابی کنند.
“>
به نظر شما واکنش یک کنشگر پویا (مجهز به سواد رسانهای و تفکر انتقادی) نسبت به محتوا و ادعای این ویدیو چه چیز خواهد بود؟!
ادعا های مطرح شده در این ویدئو
۱. یک کیسه از نوعی ریشهی خوراکی ابداع و ساخته شده است!
۲. کاربردی همانند کیسهی پلاستیکی دارد!
۳. یک نوآوری در راستای حفاظت از سیارهی زمین است!
۴. چون در آب حل میشود و حتی قابلیت نوشیدن دارد در مقابل کیسههای پلاستیکی دستآورد بزرگی به حساب میآید!
واکنش رسانهای کنشگران
اما یک کنشگر پویا هنگام مواجهه با چنین محتوایی، برخلاف کاربران منفعل، پرسشهایی در ذهنش مطرح میشود:
۱.چه الزام و نیازی برای تولید این کیسهی گیاهی وجود دارد در حالی که کیسههای پایدار جایگزین خوبی برای کیسهی پلاستیکی هستند…
۲.آیا واقعا من شهروند (الیت جامعه) به یک کیسهی تجزیه پذیر که از فرمول و فرایند تولید آن خبر ندارم نیاز دارم یا باز کاپیتالیزم درپی تحمیل کالایی دیگر به زندگی من است؟
۳.ردپای محیطزیستی این کیسه چطور است، یعنی در فرآیند ساختاش چه مقدار آب، انرژی، خاک، اکسیژن و مصرف و چه مقدار آلودگی به هوا و زمین منتقل شده؟
۴. زیستگاه گیاه پایهی این کیسهی پلاستیکی کجاست، آیا در آنجا معیشت مردم محلی به این گیاه وابسته است؟ آیا حیات وحش و دیگر گونههای گیاهی در خطر هستند؟ آیا کارگرانی که روی این مزارع یا هرچی کار میکنند از حق و حقوق عادلانه برخوردار هستن، آیا کارگران به سن قانونی رسیدهاند؟
۵.تاثیر فرهنگی و رفتاری چنین ادعایی در جامعه و ذهن راحتطلب افراد که همواره در پی سرباز زدن از مسئولیتهای محیطزیستی است، چیست؟
نمونه چند پرسش دیگر
کاربر پویا و هوشمند در تجزیه و تحلیل این ویدیو به دنبال اثبات یا رد ادعای مطرح شده است، به دنبال راستی آزمایی از آن ادعاهایی که مطرح شده، میخواهد ببینید کارخانههایی که چنین محصولاتی به بازار عرضه میکنند و در تبلیغات اغوا کنندهی خود دم از سبز و محیطزیستی بودن میزنند، آیا درست میگویند.
پس دست به کار شده و در منابع معتبر اینترنتی به دنبال سرنخها میگردد، به دنبال سایت شرکت مربوطه و هرچه در رابطه با این محصول است.
ما در اینستاگرام به منبع ارائه کنندهی ویدئو سر میزنیم، یک صفحهی انگلیسی زبان است که میخواهیم ببینیم چه فرد یا افرادی این صفحه را مدیریت میکنند. معمولا با رصد چنین صفحاتی و به کمک دادههای موجود اطلاعات خوبی را میتوان کسب کرد.
بعد از رصد صفحهی مذکور متوجه میشویم که در بهترین حالت ممکن یک تیم فعال در بنگاه اقتصادی مبتنی بر مسائل محیطزیستی هستند و با ارائهی محصولاتی به عنوان دوستدار محیطزیست، از معضلات محیطزیستی کسب درآمد میکنند.
این یعنی حداقل در دم دستیترین منبع منتشر کننده ما شاهد یک مرجع معتبر علمی و دانشگاهی که این محتوا رو به طور علمی بررسی کرده باشد نیستیم، اما شاید با عمیقتر شدن تا رسیدن به منابع اولیه بتوانیم اطلاعات بیشتری به دست بیاوریم، اما چه بسا این ویدیو و ادعای مطرح شده فقط یک شوخی باشد!
کنشگران محیط زیست آدرس اشتباه ندهید…
بررسی صحت و سقم، راستی آزمایی، تحلیل و بررسی و حتی پیشبینی آثار فرهنگی و اجتماعی از سوی کنشگران محیطزیست و اینفلوئنسرها بسیار اهمیت دارد، چراکه عدهی زیادی از افراد دنبال کنندهی ایشان هستند و به محتوای منتشر شده یا بازنشر شده از سوی ایشان اعتماد دارند و احتمال دارد که دیگر به دنبال تحقیق و بررسی آن محتوا نروند، این همان آدرس اشتباه دادن است!
به طور کل سواد رسانهای و تفکر انتقادی به یک مخاطب پویا در دهکدهی جهانی کمک میکند تا کورکورانه از هر حرف و ایدهای پیروی نکند، همواره به دنبال کشف حقیقت و راستی آزمایی باشد تا وقت و انرژی خود را صرف موارد پوچ نکند و خود را بازیچهی دست دیگران نکند.
پایان پیام
