راهکارهای روابط عمومی و رسانه برای دفع آفتهای محیط زیست
آفت هایی که مانع بهبود حال محیط زیست و حیات کشور شده را به همراه راهکارهایی با چاشنی روابط عمومی و رسانه برای سازمان محیط زیست نوشتهام. قرار بود این موارد را در نشست هماندیشی شبکه تشکلهای محیط زیست و منابع طبیعی کشور با دکتر شینا انصاری معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست مطرح کنم که زمان کم بود. پس از پایان نشست دکتر انصاری را در طبقه همکف ساختمان سازمان محیط زیست دیدم و به ایشان گفتم که فرصت نشد موارد را به طور کامل مطرح کنم به همین دلیل در مجله منتشر میکنم. حالا این شما و این یادداشت…
احسان میرزائی | مدیرمسئول مجله گیچ
مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: به عنوان نماینده رسانههای محیط زیستی از طرف شبکه تشکلهای محیط زیست و منابع طبیعی کشور به نشست هماندیشی با دکتر شینا انصاری معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست دعوت شده بودم. هرچند دوستان دیگر که پیشکسوت رسانه و محیط زیست هستند را برای حضور در نشست بر خود مقدم میدانستم، اما نظر و دعوت شبکه نیز ارزشمند و محترم بود. این نشست روز پنجشنبه ۸ شهریور ۱۴۰۳ از ساعت۸:۰۰ تا ۱۲:۳۰ در ساختمان مرکزی سازمان محیط زیست برگزار شد.
روز قبل از نشست فرصت اندکی برای بررسی وضعیت فعلی رسانههای محیطزیستی و چگونگی تعامل آنها با سازمان حفاظت محیطزیست داشتم. شوربختانه برخی پایگاههای خبری مانند “زیست آنلاین”، “زیست بوم” و “دیدهبان محیطزیست و حیات وحش ایران” مدتی است که بهروز رسانی نشده بودند. همینطور باید یک ارزیابی کلی از عملکرد رسانه ها و روابط عمومی سازمان به دست میآوردم. در این بین مطالعهی دو یادداشت قدیمی دیگر که با موضوع مشابه نوشته بودم خالی از لطف نبود:
نقش رسانه در حفاظت و تخریب محیط زیست
جای خالی روابط عمومی در سمنهای محیطزیستی
آفتهای حفاظت از محیط زیست و حیات وحش در ایران
صحبتم را در نشست هماندیشی با یادی از یاسر انصاری مدیر فقید سبزپرس، مهشاد کریمی خبرنگار ایسنا و ریحانه یاسینی خبرنگار ایرنا شروع کردم و در ادامه هرچند همهچیز را به اختصار نوشته بودم اما در آن زمان کم فرصت بیان تمامی موارد نبود. یکی از آفتهای بزرگ محیطزیست کشورمان همین از دست دادن افرادی است که سالها در این حوزه تربیت شده و آموزش دیده و تلاش کرده و زحمت کشیدهاند.
ما نمیتوانیم به عزیزانی که از دنیا رفتهاند جان دوباره بدهیم، حتی شاید نتوانیم جای خالی آنان را در فضای علمی، رسانهای و مدنی کشور با صرف هزینههای کلان پر کنیم. اما میتوانیم با حمایت و همدلی درست و اصولی از میزان ناامیدی، دلسردی و بیانگیزگی در جامعه مدنی و خبرنگاران کم کنیم.
بدون شک این یادداشت دربرگیرندهی تمامی موارد (آفات) و ارایه دهندهی تمامی و بهترین راهکارها نیست. اما سعی و تلاشی است بر پایهی تجربهی بیش از ده سال کنشگری محیطزیست و فعالیت در روابطعمومی و رسانه و اندک پیمایش در اسناد موجود و در دسترس.
بنابراین امیدوارم مخاطبین عزیز، کم اینجانب را، به بزرگی خود ببخشند و منت گذاشته از اشتراک دانش و تجربهی خود برای بهبود یادداشت دریغ نکنند.
۱. نبود تعهد و مسئولیت پذیری نسبت به حفاظت از محیطزیست
- شاید عمدهترین آفت جامعهی امروز ما عدم پذیرش تعهد و مسئولیت نسبت به حفاظت از محیطزیست و طبیعت و حیات وحش باشد.
- با نظرم این امر دلایل مختلفی مانند ناآگاهی و فقر و سوگیریها (مخالفت با نظام یاد میشود و…) دارد.
- آفتی که باعث میشود فرد نگاهی کالایی و مصرفی به محیط زیست داشته باشد و به حق دیگر زیستمندان و آیندگان اعتنایی نکند.
۱-۱. راهکار افزایش تعهد و مسئولیت پذیری نسبت به حفاظت از محیطزیست
بخشی از راهکار در وظیفه و رسالت ذاتی روابطعمومی سازمان حفاظت محیط زیست (به عنوان پیشنهاد) و رسانهها است. تهیه و تولید محتوای آموزشی و ترویجی بر اساس سناریوهای تبلیغاتی هدفمند و کارشناسی شده میتواند به افزایش تعهد و مسئولیت پذیری عمومی نسبت به محیط زیست کمک کند.
۲. آفت ضعف در سواد خبری و سواد رسانهای
- طی سالهای گذشته گسترش دسترسی و استفاده از اینترنت و شبکههای ارتباطی و اجتماعی مانند چاقویی دولبه عمل کرده است. یعنی گاهی به نفع محیط زیست و گاهی علیه محیطزیست بوده. مثالهای زیادی در این رابطه میتوانیم بیاوریم که تمامی عوامل موجود در این معادله خواسته یا ناخواسته رسانه را طوری به کار گرفتند که به ضرر محیط زیست و حیات وحش شده. به ویژه زمانی که افراد اسرار حیات وحش و طبیعت را در حسابهای کاربری خود فاش میکردند.
اسرار طبیعت و حیات وحش را فاش نکنیم
- این اتفاقی است که حتی برخی محیطبانان بلاگر حیات وحش! بدون در نظر گرفتن جوانب حفاظتی و امنیتی مبادرت به انتشار اسرار مناطق تحت حفاظت خود میکردند. افراد سودجو به راحتی میتوانند شیفت کاری و استراحت محیطبانان را با رصد آنلاین یا آفلاین بودن آنها متوجه شوند. برخی محیطبانان به دلیل ضعف در سواد رسانهای و احتمالا نبود آموزش و نظارت از بالادست ناخواسته در فضای مجازی سیگنالهایی به افراد منفعت طلب میدهند. آفت ضعف سواد رسانهای و سواد خبری معضلی است که عمومیت و دربگیری گستردهای در کشور دارد.
۲-۱. راهکار بهبود و افزایش در سواد خبری و سواد رسانهای
- شناسایی و شناخت مسئله مسیر رسیدن به راه حل را هموار میکند. سازمان حفاظت محیط زیست در ادوار گذشته مبادرت به برگزاری دورههای آموزشی با موضوع عکاسی از حیات وحش کرده است. البته که اقدام مثبتی بوده اما باید نسبت به تهیه و تدوین شیوهنامههای حفاظتی و عملکرد در فضای مجازی اقدام کند.
- همچنین روابط عمومی سازمان میتواند به کمک رسانهها پویشی را طراحی کند که در آن از مردم بخواهد اسرار طبیعت و رازهای حیات وحش را در فضای مجازی فاش نکنند.
- ایجاد کارگروه مشورتی تهیه و تدوین منشور حقوق حیات وحش و طبیعت در فضای مجازی به کمک متخصصان حوزههای حقوق و حیات وحش و رسانه نیز یک راهکار دیگر است. مبتنی بر آن نیز برگزاری دورههای آموزش سواد رسانهای هم مفید و موثر است.
۳. آفت رویههای جعلی
- رویههای جعلی به مانند ویروس کرونا قدرت همهگیری بالایی دارند. رویههای جعلی آفتی هستند که ایمان و باور محیط زیستی مخاطب را متزلزل کرده و نیت، اهداف، رفتار و برنامهها را به سمت و سویی هدایت میکنند که هیچ تضمینی در آن وجود ندارد.
- این رویه بر خلاف ماهیت وجودی کارهای داوطلبانه است. مانند کمپینی که برای تهیه اکوبریک و استفاده از آن به عنوان آجر برای ساخت سازه در سیستان بلوچستان مورد استقبال قرار گرفت:
نقدی بر استفاده از اکوبریک به عنوان جایگزین آجر
- طی سالهای گذشته انواع رویههای جعلی با موضوعات محیطزیستی، حیلت وحش و… در کشور شکل گرفت و باعث هدر رفت سرمایههای انسانی، زمان، انرژی و… شد. هرچند رویههای جعلی به ظاهر مسئلهی کلان به حاسب نمیآیند اما دقیقا همان گولهی برفی است که از بالای کوه رها شده و در پایین دست به چالشی بسیار بزرگ تبدیل میگردد.
تبیین “رویه های جعلی” در جامعه
۳-۱. راهکار مقابله با رویههای جعلی
- سازمان محیطزیست میتواند با تشکیل کارگروهی متشکل از دیدهبانها و کارشناسان مردمی و کارشناسان سازمان سازوکاری را طراحی کند که پایش و رصد به صورت مویرگی در فضای مجازی و حقیقی انجام شود. البته برای این کار به برگزاری کارگاه و دورهی آموزشی، تدوین شیوهنامه به منظور وحدت رویه و ارزیابی عملکرد نیاز است.
- با این راهکار سازمان حفاظت محیط زیست در انجام ماموریت خود چندین گام به سمت پیشگیری قبل از تخریب جلو میرود. تقویت تفکر انتقادی جامعه محیط زیستی و آموزشهای مبتنی بر آن نیز موثر است.
۴. آفت سطحی نگری و ساده انگاری
- عدم تبیین درست و کامل، ناآگاهی و نبود سواد محیط زیستی باعث شده عدهی زیادی از مخاطبین درک و تحلیل جامعی از رویدادهای محیط زیستی نداشته باشند. عدم درک درست هم با توجه به جایگاه فرد تاثیر نا مطلوبی دارد.
برای مثال اگر مسئولی درک درستی از اهمیت و جایگاه اکولوژیک درخت، یوزپلنگ، خرس و… در طبیعت نداشته باشد نمیتواند آنطور که لازم است همسو با نظرات کارشناسان حیات وحش عمل کند.
همانطور که طی سالهای گذشته در ماجرای تلهکابین النگرده، پارکینگ الیمالات و… دیدم و تجربه کردیم. البته برخی از این رفتارهای با چاشنی منفعت طلبی و رزومه سازی، از سوی برخی مسئولین حمایت میشود.
- گاهی مردم فریب وعدههایی مانند ایجاد اشتغال را میخورند. آنها بدون عمیق شدن در اصل مسئله به وعدهای دل خوش میکنند که آیندهی امنیت و سلامت محیط زیست آنها را تهدید میکند.
- موارد دیگری مانند سطحی نگری در بارشهای خارج از فصل که نمیدانند به محصولات کشاورزی آسیب میزند. سادهانگاری در مورد اینکه حالا بارندگی خوب باشد یا نه تفاوتی ندارد، چون در شهر زندگی میکند و احساس کمبودی ندارد.
۴-۱. راهکار کاهش میزان سطحی نگری و ساده انگاری
- رصد و پایش افکاری عمومی و گفتمان الیت جامعه و فضای مجازی کمک میکند تا پیش از همهگیری باورهای غلط به مقابله با آن پرداخت. مقابلهای از جنس تولید محتوای خلاقانه و به روش نوآورانه که مخاطب آن را در سبد رسانهای خود قرار دهد.
دیرین دیرین نمونهای از ایننوع تولید محتوا است. اینفوگرافیک، بروشور، تیزر، موشن گرافیک و… به هرکدام مخاطب خاصی در سطوح مختلف جامعه دارد و طبق موضوع و بر اساس مخاطب شناسی انجام شده جامعه هدف را با آن قالب محتوایی که بیشتر میپسندد نشانه گرفت.
۵. آفت رفتار احساسی
- رفتار احساسی در مواجهه با معضلات محیطزیستی میتواند به تصمیمگیریهای ناپایدار و واکنشهای عجولانه منجر شود. این نوع رفتار ممکن است از اطلاعات نادرست یا عدم درک کامل مسئله ناشی شود و بهجای حل مشکلات، به تشدید آنها دامن بزند.
- در رفتار و واکنش احساسی فرد منطق را در اظهار نظر یا تصمیمگیری خود مشارکت نمیدهد.
۵-۱. راهکار تقویت رفتار منطقی
- آموزش عمومی و ترویج نگرش علمی: ایجاد کمپینهای آموزشی و اطلاعرسانی برای ارائه اطلاعات دقیق و علمی به مردم و مسئولین. این کمپینها باید بر درک عمیقتر از مسائل محیطزیستی و تبیین عواقب تصمیمات احساسی تأکید کنند.
- برگزاری جلسات بحث و تبادل نظر: برگزاری کارگاهها و سمینارها با حضور کارشناسان محیطزیست و جامعهشناسان برای ترویج تصمیمگیریهای مبتنی بر علم، شواهد و کاهش رفتارهای احساسی.
۶. آفت بی اعتنایی و بیتوجهی
- بیتوجهی عمومی به مسائل محیطزیستی یکی از چالشهای اصلی حفاظت از طبیعت است. این بیتوجهی میتواند ناشی از عدم آگاهی، آموزش ناکافی یا فشارهای اقتصادی و مشکلات معیشتی باشد.
۶-۱. راهکار افزایش توجه عمومی به محیط زیست
- ایجاد کمپینهای مشارکتی: استفاده از رسانهها برای ایجاد کمپینهای گسترده که به مردم نشان دهد چگونه میتوانند در حفاظت از محیطزیست سهیم باشند. این کمپینها باید بر اهمیت حیات وحش و ارتباط آن با سلامت عمومی و… تأکید کنند. تبیین این نکته که در هر شرایطی باید توجه لازم را به حفاظت از محیط زیست داشته باشیم بسیار مهم است.
- تقویت ارتباطات رسانهای: رسانهها میتوانند با پوشش گستردهتر و دقیقتر مسائل محیطزیستی، توجه عمومی را جلب کرده و بیاعتنایی را کاهش دهند. استفاده از مستندهایی از اقدامات موفق در حفاظت از محیطزیست نیز میتواند انگیزه بیشتری ایجاد کند.
۷. آفت ناآگاهی و نبود سواد محیط زیستی
- این آفت باعث میشود که بسیاری از افراد درک درستی از تأثیرات منفی اقدامات خود بر طبیعت نداشته باشند و از مشارکت در فعالیتهای حفاظت از محیطزیست خودداری کنند.
- همینطور نسبت به معضلات کلان محیط زیستی مانند گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی رویکرد یا مطالبه گری لازم را نداشته باشند.
۷-۱. راهکار افزایش آگاهی و بهبود سواد محیط زیستی
- آموزش رسمی و غیررسمی: ادغام مفاهیم محیطزیستی در برنامههای آموزشی مدارس و دانشگاهها. همچنین، ایجاد دورههای آنلاین و کارگاههای آموزشی برای عموم مردم به منظور افزایش سواد محیطزیستی.
- همکاری با رسانهها: ترویج محتوای آموزشی از طریق رسانههای عمومی، شبکههای اجتماعی و وبسایتها. برنامههای تلویزیونی و مستندهای محیطزیستی میتوانند نقش مهمی در افزایش آگاهی عمومی ایفا کنند.
۸. آفت ناامیدی و دلسردی
- ناامیدی و دلسردی بهویژه در میان کنشگران محیطزیست میتواند باعث کاهش انگیزه و تلاشهای آنها در حفاظت از محیطزیست شود. این ناامیدی ممکن است به دلیل عدم تغییرات محسوس یا مواجهه با موانع پیچیده یا نادیده گرفته شدن تلاشها و برخوردهای قهری ایجاد شود.
- گاهی برخی مسئولین به مردم و کنشگران به چشم سیاهی لشکر نگاه میکنند. وقتی چنین رفتاری تکرار شود باعث نا امیدی و دلسردی افراد در ادامه دادن به فعالیت میشود.
۸-۱. راهکار افزایش امیدواری و دلگرمی
- برگزاری نشستها و جلسات مستمر با کنشگران، سمنها ونخبگان حوزههای مرتبط و ارایه فرصت انتقال دانش و تجربه و بیان دیدگاهها.
- برگزاری اردوهای راهیان پیشرفت برای گروههای نام برده.
- برگزاری رویدادهای محیطزیستی با همکاری سمنها در شهرها و روستاها.
- مشارکت دادن کنشگران در برنامه ها چیزی فراتر از سیاهی لشکر
- استفاده از ظرفیت تخصصی و نخبگانی کنشگران
- عدم تبعیض میان کنشگران و مقابله با لابیگری برخی افراد در موضوعاتی که چندین نفر توان و تخصص انجام کار را دارند.
۹. آفت فضای امنیتی، رعب و وحشت برای اصحاب رسانه و فعالان مدنی
- امنیتی شدن فضای کنشگری مدنی و فعالیت رسانهای یعنی سرکوب صدای استمداد طبیعت، حیات وحش و محیط زیست. این آفت میتواند منجر به محدودیتهای شدید برای فعالان محیطزیست شود و آزادی بیان و اطلاعرسانی را تحت تأثیر قرار دهد.
۹-۱. راهکار رفع فضای امنیتی،رعب و وحشت
- ترویج شفافیت و تعامل: ایجاد بستری برای گفتگو و تعامل سازنده بین نهادهای دولتی و فعالان محیطزیست. این گفتوگوها میتوانند به کاهش نگرانیهای امنیتی و افزایش اعتماد بین طرفین کمک کنند.
- استفاده از دیپلماسی رسانهای: رسانهها باید با رعایت اصول حرفهای و اخلاقی، بدون تحریک یا ایجاد تنش، به پوشش مسائل محیطزیستی بپردازند و از ایجاد فضای امنیتی جلوگیری کنند.
۱۰. آفت فرهنگسازی، غلط مصطلح و منحوس
- چندین سال است که “فرهنگسازی” به مانند آفتی خوش خط و خال به جان “فرهنگ” و “خرده فرهنگهای” ما افتاده و بیتالمال را به ناکجاآباد سرازیر کرده است. عدم توجه به استفاده از کلمات درست در جایگاه خود و به کار بردن فرهنگسازی به جای آن در طولانیمدت میتواند منجر به کاهش انگیزه عمومی برای حفاظت از طبیعت شود.
آفتی به نام فرهنگسازی
۱۰-۱. راهکار حذف فرهنگسازی از ادبیات و گفتمان محیط زیستی
- اخذ نظر کارشناسی جامعهشناسان و متخصصان حوزه فرهنگی در رابطه با واژهی فرهنگسازی.
- همکاری با نهادهای آموزشی و فرهنگی
۷. آفت اینفلوئنسرهای غیر همسو و سفیران محیط زیست
- برخی پیامها و محتوای اینفلوئنسر ها با اهداف و اصول محیطزیستی هماهنگ نیست. چند سال پیش پاییز و زمستان به شدت کم بارشی را پشت سر گذاشته بودیم، اما در بهار و پس از بارش های شدید و جاری شدن سیلی یکی از بازیگران که سفر محیط زیست هم بود پستی با موضوع پر شدن سدهای تهران و دفع تهدید خشکسالی منتشر کرد. این رویه میتواند به انتشار اطلاعات نادرست و تشویق به رفتارهای مخرب زیستمحیطی منجر شود.
راهکار بهبود عملکرد اینفلوئنسر و سفرای محیط زیست
- همکاری با اینفلوئنسرها: سازمان حفاظت محیطزیست باید به دنبال همکاری با اینفلوئنسرهایی باشد که به مسائل محیطزیستی اهمیت میدهند و پیامهای مثبت و درست را به مخاطبان خود منتقل میکنند. همچنین، باید از طریق آموزش و تشویق، اینفلوئنسرهای غیر همسو را به مشارکت در فعالیتهای محیطزیستی دعوت کرد.
- ترویج الگوهای مثبت: استفاده از رسانهها برای معرفی و برجسته کردن اینفلوئنسرهایی که در راستای حفاظت از محیطزیست فعالیت میکنند و الگویی برای رفتارهای مثبت زیستمحیطی هستند.
ادامه دارد…
احسان میرزائی – آخرین ویرایش شنبه ۱۴ مهر ۱۴۰۳
