جایی که هم مدیران و هم مصرف‌کنندگان مسئولیت دارند
مجله گیچ gich.ir به نقل از بی‌بی‌سی: سازمان ملل در دومین روز سال جدید خورشیدی و همزمان با آغاز به کار اجلاس کم‌سابقه آب هشدار داد که جهان چشم بسته در مسیری خطرناک گام بر می‌دارد. سهم ایران هم از این بحران کم نیست.
برخی از ایرانی‌ها همه‌ساله چنان به استقبال «روز جهانی آب» می‌روند که نفس منابع آب کشور، آن هم یکی از خشک‌ترین کشورهای خاورمیانه به شماره می‌افتد.
خانه تکانی و مصرف بیش از حد آب
سنت «خانه‌تکانی» در آستانه نوروز همه ساله با شروع ماه اسفند موجب صعودی شدن مصرف آب می‌شود. امسال این وضع تا به آنجا پیش رفته که برای نمونه مصرف آب پایتخت نشینان در روزهای پایانی هفته سوم اسفند از ۵۲ هزار و ۵۰۰ لیتر در ثانیه هم گذشته است.
این میزان مصرف در روزهای منتهی به نوروز هم‌اندازه اوج مصرف لحظه‌ای آب در روزهای گرم سال است. همین وضع سبب شده تا به پیشواز نوروز رفتن با سنت «خانه‌تکانی» بیشتر به جدال «اپوش» دیو خشکسالی با «تیشتر» الهه باران شباهت پیدا کند.
سنت خانه‌تکانی از گردگیری ساده تا شستشوی قالی و قالیچه گرفته و حتی مبل و صندلی‌ها، دامنه متفاوتی دارد. اما گاه تا نوسازی و بازطراحی خانه هم پیش می‌رود. گرچه با مدرن شدن زندگی شهری قالیشویی‌ها و شرکت‌هایی که خدمات نظافت ارائه می‌کنند.
مصرف چند برابری در زمانی که انتظار پر شدن سدها را می‌کشیم!
خانه‌تکانی سنتی را حال و هوای دیگری بخشیده‌اند. ولی دشوار بتوان گفت که این تغییر فرهنگی به مدیریت مصرف آب ختم شده است.
اگر حتی فرض کنیم که شستشوی قالی و قالیچه‌ها، پرده‌ها و اقلامی از این دست توسط ماشین و دستگاه بهینه این کار انجام گیرد.
اما این دسترسی مربوط به همه نقاط ایران نیست. از طرف دیگر بنا به اقلیم، کیفیت خانه‌تکانی هم در نقاط مختلف ایران تغییر می‌کند و میزان مصرف آب در آن هم بیشتر و کمتر می‌شود.
برای مثال برخی شهرها نظیر شهر اهواز که اتفاقا با مشکل تامین آب شرب هم مواجه است. سرانه‌ی مصرفشان ۴ برابر سرانه مصرف کشوری است. و درست در روزهایی که به دلیل بارش‌های بهاری امکان پرشدگی مخازن سدها بیشتر می‌شود ایرانی‌ها مشغول مصرف چندبرابری آب هستند.
البته در مورد اهواز باید این نکته را در ذهن به خاطر داشت که در سال‌های اخیر هجوم ریزگردها به خوزستان مردم را به طور مستمر با حجم قابل تاملی خاک مواجه می‌کند که برای نجات از این وضعیت ناگزیر به مصرف آب می‌شوند.
خانه تکانی و بی اعتنایی بازدید نوروزی در تضاد با ۱۳ اسفند روز ملی آب و ۲ فروردین روز جهانی آب
گرچه از چندسال قبل و به پیشنهاد اتاق بازرگانی ایران روز سیزدهم اسفند را به عنوان روز ملی آب درنظر گرفته‌اند. اما شتاب‌گرفتن فعالیت‌ها در روزهای پایان سال از یک سو و اجرای سنت خانه‌تکانی از سوی دیگر موجب می‌شود این مناسبت نه‌تنها مورد توجه قرار نگیرد که حتی با روزهای مصرف‌زدگی آب همزمان شود.
سپس با تحویل سال جدید خورشیدی و شروع دید و بازدیدهای نوروزی کمتر ایرانی به مناسبت «روز جهانی آب» همزمان با دومین روز فروردین توجه می‌کند. تعطیلی ادارات دولتی و نهادهای مرتبط با آب نیز مزید بر علت می‌شود.
در چنین شرایطی ایرانی‌ها قدم در نیمه دوم سال آبی (ابتدای فروردین تا آخر شهریور) می‌گذارند که ماه‌های پرچالش و تنش‌زای آبی در ایران است. ایرانی که در دهه‌های اخیر علاوه بر آثار تغییر اقلیم با دستکاری‌های متعدد در طبیعت شرایط شکننده‌ای در مدیریت منابع آب دارد.
نیم قرن خشکسالی، تعییر اقلیم مزید بر علت
ایران در سال‌های اخیر خشکسالی‌های پی‌درپی تجربه کرده، به گونه‌ای که گفته می‌شود در نیم‌قرن گذشته مشابهش به ثبت نرسیده بوده است.
در عین حال جغرافیای ایران دستخوش آثار تغییر اقلیم نیز بوده است. تا آنجا که محمدرضا کاویانپور، رئیس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو چندی قبل به ایرنا گفت: «تغییر اقلیم سبب شده از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ پوشش سطحی یخچال‌های طبیعی کشور که منبع تامین آب رودخانه‌ها هستند، حدود ۵۰ درصد کاهش یابد.»
این وضع در کشوری رخ داد که اقلیمی خشک و نیمه‌خشک دارد و متوسط بارش در آن ۲۵۰ میلیمتر حدود یک‌سوم متوسط جهانی است.
در ابتدای همین زمستان نیز اتابک جعفری، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب ایران گفته بود: «حدود ۲۷۰ شهر کشور دچار تنش آبی هستند.»
برای آنکه بدانیم دقیقا درباره چه چیزی صحبت می‌کنیم بهتر است به وضعیت منابع آب پایتخت ایران که بیشتر جمعیت کشور در آن متمرکز است نگاهی بیندازیم.
بررسی منابع آب استان تهران
آب تهران از ۵ سد امیرکبیر، لار، لتیان، ماملو و طالقان تامین می‌شود که مجموع ذخیره این سدها با ۱۳ درصد پرشدگی، ۲۴۴ میلیون مترمکعب است و نسبت به سال قبل ۲۸ درصد کاهش داشته است.
به بیان دیگر وضع منابع آب حتی با وجود بارش‌ها خوب نیست. استان تهران یکی از مناطقی است که در سال آبی جاری با کسری بارش مواجه بوده است.
بر اساس داده‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور «میانگین بارش نرمال استان تهران از ابتدای مهر تا هشت بهمن هر سال حدود ۱۴۵ میلیمتر» بوده. اما همچنان استان تهران با کسری ۴۵درصدی بارش مواجه است.
وضعیت آب مشهد
دومین شهر پرجمعیت ایران، مشهد نیز در یکی از پرتنش‌ترین پهنه‌های جغرافیایی ایران واقع است.
کاظم جم مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی روز ۲۲ اسفند به ایسنا گفت: «آمار میزان بارش در مشهد نگران کننده است زیرا میزان بارندگی در سال آبی جاری در مشهد نسبت به سال گذشته ۶۰ درصد کاهش داشته است.
از ابتدای سال آبی جاری آخرین میزان بارندگی در استان ۵۷ میلیمتر بوده. که نسبت به سال آبی گذشته با کاهش ۳۸ درصدی در بارش‌ها مواجه بودیم.»
به گفته این مقام مسئول حجم ذخایر آب در چهار سد اصلی تامین آب شرب در خراسان رضوی یک میلیارد و ۵۷۰ میلیون مترمکعب بوده. اما هم اکنون آخرین آمار ذخایر سدهای استان ۲۷۷ میلیون مترمکعب است.
این آمار نشانگر ذخیره ۱۸ درصدی آب در سدها است. این درحالی است که در سال گذشته ۲۹ درصد از حجم سدها در استان در این مدت پر آب بوده است.
همین وضعیت سبب شد که آقای جم بگوید: «با اشاره به اینکه امسال با نگاه سال‌های گذشته نباید خانه تکانی پُر آب انجام دهیم.»
آیا کوهرنگ از بحران خشکسالی عبور کرده؟
وضعیت بارش‌ها در زمستان امسال به ویژه در جایی نظیر کوهرنگ ممکن است نوید تابستان بهتری برای مردم خوزستان و اصفهان را بدهد. زیرا عموما بارش برف در این نقطه از ایران رودخانه‌های زاینده‌‌رود و کارون را تغذیه می‌کند.
روح‌الله فتاحی، رئیس انجمن هیدرولوژی ایران و عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد درباره بارش برف با ارتفاع ۱۸۰ سانتی‌متری در کوهرنگ به تسنیم گفته:
«ممکن است سال آبی ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به دلیل بارشی که رخ داده کمی احساس پایداری و اطمینان بیشتر برای تأمین آب مورد نیاز بخش‌های مختلف داشته باشیم اما این گذراست و ما مجدد در سال‌های بعد خیلی محتمل است که با همین مشکلات گریبان‌گیر شویم.»
چشم به راه بارش‌های بهاره
بعد از پشت سر گذاشتن نیمه اول سال آبی، معمولا بارش‌های بهاری برای تامین آب ذخیره در مخازن سدها منبع قابل توجهی هستند.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی اخیرا گفت: «بر اساس خروجی مدل‌های پیش‌بینی فصلی، در نیمه دوم سال آبی، نیمه جنوبی کشور، بارش‌های خوبی در حد نرمال یا فراتر از نرمال دریافت می‌کنند. اما نیمه شمالی کشور همچنان با ریسک کم بارشی مواجه هستند و پیش‌بینی می‌شود کمبودها در بهار نیز جبران نشده و شرایط خشکسالی در نیمه دوم سال آبی نیز تداوم یابد.»
دیو خشکسالی و خدای باران
در اساطیر ایرانی، «اپوش» یا دیو خشکسالی، آنطور که در اوستا توصیف شده، مانع از به آسمان رفتن آب‌های باران‌ساز بوده. او دوبار بر «تیشتر» که خدای باران بوده پیروز می‌شود.
این دیو که ظاهرش بسان اسبی سیاه و گر است برای بار سوم موفق نمی‌شود و خشکسالی از ایران‌زمین رخت برمی‌بندد.
این روزها گویی «اپوش» دوباره توانسته با به خدمت گرفتن «بدمصرفی» و «بدمدیریتی» ایرانیان در آب، میدان مبارزه با «تیشتر» را از آن خود کند.
نهادهای دولتی درقبال «بد مدیتریتی» که نسخه‌ای برای درمان ندارند ولی سعی می‌کنند «بد مصرفی» را برجسته کنند.
مصرف آب در اسفند آن هم در آستانه ورود به ماه‌های پرتنش آبی مربوط به امسال و سال‌های قبل نیست. این موضوع سال‌هاست که گریان منابع آب در ایران را گرفته است اما مجموعه عواملی از جمله مدیریت‌های نادرست و تاثیرات تغییر اقلیم سبب شده تا چنین وضعیتی بیش از پیش خود را نمایان کند.
پایان پیام
