طرح کاشتن یک میلیارد درخت روی کاغذ آسان اما در عمل…؟!
رویههای جعلی؛ …تقلید از رویههای (ایده، راهکار) غیر بومی (خارجی) است که باعث بروز دور باطل میشود. …افراد بدون تحقیق و توجه به پیشینه ایدهها و طرحهای خارجی، تحت تاثیر تبلیغات آن قرار گرفته و با استقبال احساسی از ایدهها بدون تحقیق و پژوهش باعث رواج رویههای جعلی میشوند. البته برخی هم خودشان منشأ پیدایش رویه جعلی هستند، رویه جعلی نتیجه ایدههای خام و طرحهای بدون انجام مطالعات، ارزیابی، تحقیق و پژوهش در زمینههای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و… هستند.
احسان میرزائی – ۱۳۹۹ – gich.ir/5186
مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: چند روزی است که “رویهی جعلی” دیگری توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری شروع شده است. این جریان پس از انتشار اظهارات یکی از مسئولین سازمان با حواشی بیشتری روبرو شد. وی در اظهارات خود چندین “آثار و مزیت” را در مقابل طرح مردمی کاشتن ۱ میلیارد درخت مطرح کرده است. در حالی که آنچه به عنوان آثار و مزیتهای قطعی طرح درختکاری مطرح شده از پشتوانهی علمی و مطالعاتی برخوردار نیست. همین مسئله باعث واکنش برخی از کنشگران محیط زیست شده است.
ایراد اصلی طرح “مردمی کاشت یک میلیارد درخت” عدم ارائهی گزارش ارزیابی فرهنگی، اجتماعی و محیطزیستی و نبود شفافیت و بزرگنمایی رسانهای است. طرحی که عنوان مردمی را یدک میکشد. اما نقش تعریف شده برای مردم فقط کارگری و سیاهی لشکر است.
رویههای جعلی از گذشتههای دور در جوامع مختلف وجود داشته و امر جدید و نوپایی نیست. رویههای جعلی چیزی شبیه به تظاهر و ریا است، اما با سازماندهی و برنامهریزی منسجم و پیچیدهتر. قدرت نفوذ، انتشار و تاثیرگذاری رویههای جعلی به موقعیت و جایگاه پدیدآورندگان رویههای جعلی بستگی دارد. پدیدآورندگان رویههای جعلی به دنبال اجرای برنامهها و تحقق اهداف خود در افکار عمومی هستند. با طرح دارای ارزیابی فرهنگی، اجتماعی و محیطزیستی موافقیم!
احسان میرزائی – ۱۳۹۹ – gich.ir/5186
طرح کاشت ۱ میلیارد درخت بدون گزارش مطالعات و ارزیابی
اینروزها اگر کسی فقط از یک گیاه آپارتمانی نگهداری کرده باشد، میداند که حتی همین کار کوچک نیازمند برنامهریزی است. برنامهریزی دقیقی که سلامت و تامین نیازهای گیاه و پایداری آن را تضمین کند. طی سالیان گذشته میلیونها بذر و نهال در قالب “طرح و کمپین درختکاری” کاشته شده است. اما آیا برای نگهداری از آنها برنامه ریزی خاصی وجود داشته؟
در این طرح آیا روی جوامع محلی مطالعات و ارزیابی فرهنگی، معیشتی و… انجام شده است. آیا برای مناطقی که اقتصاد و معیشت روستاییان وابسته به جنگل و مرتع (هدف نهالکاری) برنامه خاصی طرح ریزی شده است؟
در مورد معضل چرای بیرویه و نا متعارف دام که میتواند منطقه نهالکاری شده را نابود کن چه؟ این موارد و موارد بسیار دیگری که معطوف به جوامع انسانی است باید در طرح مورد بررسی کارشناسی قرار گرفته شده باشد.
طی سالهای گذشته دهها طرح مشابه اجرا شده که موفقیت چندانی در پی نداشته است. مگر اینها تجربه نیستند، مگر نباید از اقدامات گذشته درس بگیریم و برای نگارش طرح جدید از آن استفاده کنیم؟! کجای طرح مذکور به آسیبشناسی تجربهی گذشته و الهامگیری از نقاط قوت آنها اختصاص داده شده است؟
اگر امروز در مقام منتقد هستیم به دلیل عدم شفافیت و ابهامات فاحش طرح است. ما نگران هدر رفتن سرمایه ملی و اعتماد عمومی هستیم. نگران ترویج سادهانگاری و سطحی نگری در افکار و رفتار مسئولین و عموم مردم هستیم. پاسداری از فرصت اندک باقیمانده برای حفاظت از جنگلها و پوشش گیاهی، انرژی، بذر، نهال و بیتالمال ارزشمند است.
حقایق روز درختکاری
نهال کاری درست و درخت کاری غلط!
“درخت کاری” در ادبیات عامه به معنای کاشتن “نهال” در زمین است و نه آن درختی پر بار و برگ. هرچند شهروندان تفاوت میان بذر، نهال و درخت را میدانند. اما استفادهی تعمدی برخی مسئولین از “درخت کاری” بدون تبیین تفاوت ارزش اکولوژیک و فرایند رشد بین بذر، نهال و درخت باعث بزرگنمایی و بروز سوء برداشت میشوند. چنان که در فرایند انتقال پیام و رمز گشایی، تصویر یک درخت کامل و پر از شاخه و برگ در ذهن مخاطب تداعی میشود. در حالی که از نظر ظاهری شاید ۱۰۰ هزار نهال هم به اندازهی یک درخت چنار ۶۰ ساله نباشد.
البته توقع و انتظار از فردی مانند معاون جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور خیلی بیشتر است. در ادامه اظهارات اخیر ایشان دربارهی آثار و مزیتهای اجرای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت را بررسی میکنیم.
“کاهش فرسایش خاک با جنگلکاری به میزان ۲۵ میلیون تن” با اجرای طرح کاشت ۱ میلیارد درخت
احتمالا تمامی طرحهای صنعتی، فرهنگی و… دارای چشمانداز، اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت هستند. کیفیت تحقق این اهداف وابسته به عملکرد مثبت، منفی یا موازی مولفههای تاثیرگذار مستقیم و غیرمستقیم، متغیرهای مستقل و وابستهی متعددی است. جمع آوری دادههای میدانی و بررسی میزان تاثیرگذاری همهی این عوامل کمک میکند تا بدانیم طرح مذکور تا چه حد میتواند انتظارات ما را برای بهبود یا رفع مسئله براورده کند.
طرح احیای جنگل و مرتع، درخت داری و درخت کاری
مسئلهی فرسایش خاک در ایران
کشور ما سالها با بحران فرسایش خاک روبرو بوده است. فرسایش خاک یعنی از بین رفتن یا کاهش توان باروری خاک که امنیت غذایی را به خطر میاندازد.
عوامل موثر در فرسایش خاک
- بارانهای شدید
- استفادهی بی رویه از سموم و کودهای شیمیایی و شخم زدن بی رویه
- بهرهبرداری بیش از حد از زمین کشاورزی و چرای نامتعارف دام
- از بین رفتن پوشش گیاهی و درختی
- وزش بادهای شدید
- تردد با وسایل نقلیه مختلف در طبیعت و… است.
برخی از عوامل انسانی و برخی طبیعی هستند. گاهی انسان در طبیعت کاری میکند که باران سادهای به سیل تبدیل شده و باعث فرسایش خاک میشود.
عامل زمان در ایجاد و تشدید فرسایش خاک
مسئلهی فرسایش خاک بحث امروز و دیروز نیست. یعنی عامل اصلی زمان در بروز آن نقش مهمی داشته. پس آیا مسئلهای که زاییدهی زمان است به سادگی و در اندک زمان قابل رفع و بهبودی است و میتوان صرفا با رائهی طرحی غیر شفاف مدعی دستاوردهای آن شد؟!
پرسشی که پس از ادعای مطرح شده ” با جنگلکاری میزان فرسایش خاک به میزان ۲۵ میلیون تن کاهش مییابد” این است:
با فرض فراهم بودن بهترین شرایط، چند سال طول میکشد تا یک میلیارد نهال ادعا شده به چنین توانایی خاصی برای کاهش فرسایش برسند. یا به طور کل بازهی زمانی تحقق این رقم چقدر است؟ یا اصلا مگر فرسایش خاک در تمام مناطق یکسان است؟!
اگر این اظهار نظر به عنوان دستاورد نهایی طرح مطرح شده باشد به این دلیل که از شفافیت لازم برخوردار نیست صرفا یک “ادعا” است. ادعا نیز احتمال تایید یا رد شدن دارد. هنگامی که بحث ادعا مطرح میشود یعنی آن اظهار نظر پشتوانهی علمی ندارد و فاقد هرگونه ارزیابی است. در نتیجه بیان آن صرفا بزرگنمایی و مانور رسانهای است.
اگر پیش از هرچیز ادعا با روشهای علمی راستی آزمایی نشده باشد، طرح مذکور باعث تشدید بحران میشود. همینطور باعث اتلاف و هدر رفت سرمایه ملی و…
آشنایی با درختان ایران، درخت زربین
“تولید حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب” با اجرای طرح کاشت ۱ میلیارد درخت
بدون شک برای رشد و به ثمر نشستن نهال به زمان، تعهد و حمایت مستمر و مسئولانه نیاز است. اما در ایران به دلیل تنوع زیاد اقلیمی نمیتوانیم شیوهنامهای یکسان برای کاشتن و نگهداری از درختان صادر کنیم. به همین دلیل هم نمیتوانیم انتظار دریافت آثار و منافع یکسان داشته باشیم. شاید مراحل رشد نهال گیچ در کوههای زاگرسی روستای گیلی ۲۰ سال طول بکشد اما ولیک که همخانوادهی گیچ است در مازندران طی مدت زمان کمتری به ثمر بنشیند.
بحران آب در ایران
به مانند مسئلهی فرسایش خاک، بحران آب هم مسئلهی چندین و بلکه چند صد ساله است. آب مایهی حیات است و هرجا آب باشد آبادانی هم به دنبالش میآید.
بحران آب دو دلیل کلی دارد: ۱. تغییر اقلیم ۲. فعالیتهای نادرست انسانی. برخی از دلایل تشدید بحران آب شامل: کشاورزی سنتی، کشت تک محصولی، هدر رفت محصولات کشاورزی و باغی پیش و پس از رسیدن به دست مصرف کننده، است. عوامل دیگری مانند هدر رفتن آب در شبکه توزیع آب، استفادهی نا مناسب از آب توسط شهروندان است. جایگزینی برخی صنایع و نیروگاههای پر آببر در مناطقی دور از دریا هم تاثیرگذار است.
حفر چاههای بی شمار عمیق و نیمه عمیق برای کشاورزی و صنایع باعث خالی شدن سفرههای آب زیر زمینی شده است.
اما یکی از عوامل موثر در تامین آب سفرههای آب زیرزمینی پوشش گیاهی و درختان هستند. راهکارهای دیگر برای بهبود بحران آب نیز وجود دارد. مانند بازیافت و بازگردانی آب فاضلاب خانگی و صنعتی. استفاده مجدد از آب خاکستری منازل. انتقال صنایع پرآببر به کنار دریاها و…
در خصوص این ادعا: “هر هکتار جنگلکاری ۵۰۰ تا ۲۵۰۰ مترمکعب آب را در خود ذخیره میکند و از این رو پیشبینی میشود اجرای این طرح بر تولید حدود ۲ میلیارد مترمکعب چرخه آب کشور تأثیر بگذارد.” همچنان شفافیت علمی مورد نیاز مخاطبین (عام و خاص) وجود ندارد.
ابهام این ادعا ابدیل طرح از نهال کاری به جنگلکاری است که مشخص نیست مبنای آن کدام طرح علمی است. دیگر ادعای مطرح شده در عدم تفکیک عرصههای متنوع طبیعی کشور است. به عبارت دیگر هرجایی نمیتوان نهالکاری کرد چه برسد به جنگلکاری هکتاری! همین مورد برای تنزل عنوان این رویداد از “طرح” به “نمایش” کافی است.
راهکارهایی برای حفاظت از جنگل ها
“احیای جنگلهای موجود و افزایش سطح پوشش درختی و جنگلی” با اجرای طرح کاشت ۱ میلیارد درخت
آیا به نظر شما احیای جنگل نیازمند طرحی شفاف و علمی ندارد؟ آِا طرح نباید با ساز و کاری اصولی و مورد تایید سازمانها و نهادهای متخصص و با در نظر گرفتن حقوق ذینفعان نیست؟! آیا چنین طرحی نباید به تصویب قوای مقننه و مجریه برسد تا تمامی ذینفعان تکلیف خود را بدانند؟ پس نهادهای مسئول تا به امروز چه کاره بودهاند؟
انتظار جدی و به حق جامعه محیطزیستی پیش از احیا، اراده و اقدام جدی جهت “حفاظت از جنگلها و درختان” موجود است. حقیقتا ما هنوز چنین ارادهای را شاهد نبودهایم و چنین طرحهایی بر نگرانیهایمان میافزاید. چرا که همین حالا افراد ناآگاه جهت تحقق رویای جنگلکاری سازمان در حال شخم زدن مراتع جهت کاشتن نهال هستند.
درخت در قرآن
“تأثیر مثبت جنگلکاری و درختکاری پس از چهار تا پنج سال” با اجرای طرح کاشت ۱ میلیارد درخت
این بیشتر شبیه وعدههای انتخاباتی است. بیایید با زبان علمی صحبت کنیم. حتی اگر گمان میکنیم نیاز به تبیین مباحث علمی پیرامون موضوع نیست حداقل هوش و شعور مخاطبان را دست کم نگیریم. به عنوان کسی که طی سالین گذشته دست کم ۴۰۰ نهال کاشته و همچنان مسئولانه به آنها رسیدگی میکند: “هنوز تاثیر مثبت آنچنانی از نهالهای کاشته شده ندیدهام”.
اما این زمانبندی جوابگوی بازهزمانی مورد انتظار در موارد قبلی نیست. رشد نهال تا رسیدن به مرحلهی استقلال کامل در هر نقطه از کشور متفاوت است. شرایط آب و هوایی، رسیدگی و تیمار، آفات و آتشسوزی و.. از جمله مولفههای تاثیرگذاری هستند که باید در یک طرح علمی محاسبه شوند.
تامین نیاز چوبی، ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری، کاهش اثرات تغییر اقلیم و…
معاون سازمان منابع طبیعی: “تأمین بخش مهمی از نیاز چوبی کشور، ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری، کاهش اثرات ناگوار تغییر اقلیم، ایجاد بستر مناسب برای توسعه گردشگری و طبیعت گردی، ارتقای فرهنگ منابع طبیعی و تبدیل آن به فرهنگ و معارف عمومی و ارتقا و تضمین امنیت زیستی کشور…”
مگر اینکه معجزهای شده باشد تا این همه دستاورد که هرکدام در حوزهی تخصصی خودشان چالشهای فراوان دارد محقق شده باشد. اگر این طرح دارای ارزیابیهای لازم بود شاید بهتر میتوانستیم در موردش صحبت کنیم. در حالت کلی در مورد فواید درخت برای محیط زیست و زندگی بشر میدانیم. اما ارتقای فرهنگی منابع طبیعی خودش به تنهایی موضوعی است که نیازمند طرح و برنامهای علمی و هدفمند و مستمر است.
- سال ۲۰۲۴ گرمترین سال در جهان
- رونمایی از کتاب حقوق محیط زیست و حقوق مصرف
- راهکارهایی برای دفع آفتهای محیط زیست
- آفتی به نام فرهنگسازی
- اسنپ و حقوق شهروندی
کاشت یک میلیارد درخت ضرورت دارد، ما چارهای جز اجرای این طرح نداریم؛
آیا شما چارهای ندارید پس نباید به خودتان زحمت ارزیابی ابعاد مختلف طرح را بدهید؟ آیا همینطور با اقدامی سطحی و سادهانگارانه و در پوشش شیک و زیبایی از پوسترها باید طرح غیر اصولی را به دولت و ملت طبیعت تحمیل کنید؟ شاید بهتر باشد بنیانگذار طرحی باشید که مورد احترام همگان باشد.
شرحی که با روی کار آمدن دولت بعدی نیز ادامه پیدا کند. نه که هنوز هیچ کاری نشده تمام آاثار و مزیتها را به نام خود بزنید و تمام.
سواد محیط زیستی در مقابل طرح کاشت ۱ میلیارد درخت
این روزها هرکس از گیاهی نگهداری کرده باشد به درک و شعوری رسیده که ادعاهای مطرح شده را باور نکند. آگاهی و سواد جامعه به واسطهی تلاش کنشگران محیط زیست بیشتر از گذشته شده است. شهروندان به راحتی چنین طرحی را نمیپذیرند. حتی اگر شهروندان سکوت کنند نشانهی محبوبیت طرح نیست، بلکه نشانهی دلسردی است.
در کل به سازمان پیشنهاد میکنم به دور از بازیهای رسانهای از قطار پروپاگاندای دولت پیاده شوید. بیایید طرحی اصولی و حساب شده و با در نظر گرفتن تمامی جوانب را ارائه کنید. طرحی حتی نه برای کشور بلکه برای استان تهران تهیه شده باشد. گزارش ارزیابی را در اختیار همگان قرار دهید. بیایید به کمک یکدیگر پاسدار بیتالمال، حق محیطزیست، مردم و آیندگان ایران باشیم.
پایان
احسان میرزائی – یکشنبه – 14 – اسفند – ۱۴۰۱
