مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: هرچند درختکاری امری پسندیده است اما حقایقی وجود دارد که کمتر کسی از آن اطلاع دارد. این حقایق بیانگر نکات مهم اما پنهان از چشم شهروندان است و گاهی دست‌‌مایه سو استفاده و ماجراجویی برخی افراد حقیقی و حقوقی می‌شود.
زنجیره درختکاری در طبیعت
مناطق جنگلی، مراتع و هرآنچه امروز به عنوان گیاه و درخت در طبیعت دیده می‌شود طی ده‌ها هزار سال بدون نیاز به حمایت انسان باقی مانده‌اند. البته بقای گیاهان و درختان در هر منطقه از زمین وابسته به نظام طبیعت بوده. یعنی مجموعه‌ای بزرگ و زنجیره‌ای طولانی از انواع جانداران که در همزیستی و تعامل پایدارِ غریزی به بقای یکدیگر و پایداری و توازن در اکوسیستم کمک کرده‌اند.
برای نمونه سرشت (غریزه) سنجاب‌ها و کلاغ‌ها این‌طور است که بذر بلوط و گردو را برای فصل زمستان زیر خاک پنهان می‌کنند. آن‌ها بعدا جای برخی از دانه‌ها را فراموش کرده و به این ترتیب در فصل بهار تعدادی نهال سر از خاک بر می‌آورد.
هرچند برخی از روستاییان عنوان دزد گردو را به کلاغ داده‌اند اما چنین خدمت مهمی از کلاغ‌ها بر می‌آید. البته در بیشتر مواقع گردوکاری کلاغ‌ها به دلیل چرای پیش از موعد بی فایده می‌شود. چرای بی رویه جنگل‌ها و پیش از موعد مراتع باعث اختلال در پایدرای و توازن طبیعت شده است.
حقیقت مهم در زنجیره طبیعی درختکاری نقش انسان است. ما بیشتر مواقع باعث بروز اختلال در نظم طبیعت شده‌ایم. اما هنگامی هم که افراد برای بهبود وضعیت اقدام می‌کنند ممکن است باز به دلیل سطحی نگری و ساده انگاری و رویه‌های جعلی باعث توسعه اختلال شوند.
امروزه درختکاری اصولی و کارشناسی شده یکی از آرزوهای دوست‌داران محیط زیست است.
مطلب مرتبط: آشنایی با درخت زربین
حقیقت جنایت علیه درخت‌ها
برای درختانی مانند زبان گنجشک و چنار ده‌ها سال زمان لازم است تا تنومند و سایه‌گستر شوند. اما ما همین درخت تنومند و کهنسال را طی چند ساعت از صفحه‌ی روزگار حذف می‌کنیم. گویی اصلا هیچ درختی نبود، هیچ سایه خنک و زیبایی و شادابی نداشت و هیچ پرنده‌ای روی آن زندگی نمی‌کرد.
در روزگار نه‌چندان دور که برق و گاز و نفت و حتی ابزار و ماشین‌های امروزی وجود نداشت یا کم بود؛ درخت‌ها جور همه را می‌کشیدند. از خانه سازی گرفته تا اجاق هیزم و گاری برای حمل بار و پل سازی و … کاربردهای چوب و درخت را در گزارش تصویری از روستای گیلی ببینید.
شاید جایگزین شدن کاربردها و مزایای درختان با مصنوعات باعث کم توجهی و بی اعتنایی به آن‌ها شده باشد. جای باغ‌ها شهری را برج‌ها می‌گیرند و چرخ خودروهای آفرود عرصه را بر طبیعت تنگ می‌کند.
با آسفالت و سنگ‌فرش کردن اطراف درختان راه تنفس آن‌ها را می‌گیرند و ده‌ها جنایت دیگر علیه درختان می‌کنند. درختان در حالی قربانی آبادانی و توسعه نامتوازن می‌شوند که در گذشته خودشان نماد آبادانی و رونق و توسعه به معنای واقعی بودند.
درخت‌ها قربانی فراموش‌کاری، کم توجهی و بی اعتنایی ما و مدیران شهری هستند. ما همواره نیازمند درختان هستیم و آنچه گفته شد بخشی از حقیقت تلخ روزگار رابطه نا متعادل ما با درخت‌ها است.
مطلب مرتبط: آشنایی با درخت زالزالک (گیچ) و جایگاه زالزالک در فرهنگ مردم انگلستان
حقیقت رویه‌های جعلی در درخت کاری
کره‌ی زمین را داخل دیگی بزرگ و روی آتش فرض کنید. بحران‌ها و معضلات محیط‌زیستی به مانند آتش زیر دیگ هستند. رویه‌های جعلی همان اقداماتی هستند که باعث رسیدن هیزم و اکسیژن بیشتر به آتش و شعله‌ور شدن آن می‌شود.
تصویب طرح‌های مخرب با پیوست‌های فریب‌کارانه‌ی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، گردشگری تیشه به ریشه‌ی درختان زده. مانند تصویب طرح احداث تله‌کابین در جنگل‌های گرگان (دی ماه ۱۳۹۹) با پیوست توسعه‌ی گردشگری و اشتغال‌زایی برای مردم.
امروزه هر فرد حقیقی و حقوقی که اندک علاقه‌ای که به محیط زیست دارد و یا مجبور است خسارت ناشی از فعالیت صنعتی را جبران کند به دنبال درختکاری می‌رود. اما در بخش درختکاری‌های سازمانی و ارگانی این امر بیشتر در حد آمار و گزارش و رفع تکلیف باقی می‌ماند. البته امیدواری در بخش درختکاری فردی به شرط رعایت اصول بیشتر است.
حقیقت اهمیت و تقدم درخت‌داری و درخت‌یاری بر درختکاری
درخت‌داری و درخت‌یاری به معنی شناساسیی درختان موجود و به ویژه درختان کهنسال و حفاظت و نگهداری مسئولانه و آگاهانه از آن است. شوربختانه درختان موجود توسط عوامل مختلفی همواره تهدید می‌شوند و در معرض خطر هستند.
تهدیدهایی که درختان را با خطر نابود مواجه کرده:
- طرح‌های عمرانی و سازندگی مانند سد، جاده، خیابان، معدن، تلکابین و…
- طرح‌های برداشت درختان افتاده و شکسته از سطح جنگل‌ها
- قاچاق چوب درختان جنگلی
- آسفالت و سنگ‌چین کردن حریم درختان در مناطق شهری و روستایی به اسم زیباسازی و…
- ریختن نفت و… پای درختان به منظور خشک کردن و اخذ مجوز تغییر کاربری
- قطع و شکستن شاخه و تنه‌ی درختان توسط مردم در روزهایی مانند ۱۳ به‌در و گردشگران برای جوجه کباب
- و…
درختان موجود و به ویژه درختان کهنسال به دلیل ارزش اکولوژیک بالایی که دارند باید در درجه اول اهمیت و توجه سازمان‌ها و مسئولین برای حفاظت و نگهداری باشند.
در روز درختکاری نهال کاشته می‌شود نه درخت!
بازی با کلمات و تصویری که در ذهن مخاطب از پیام ایجاد می‌شود می‌تواند باعث انحراف اذهان شود. این حقیقت را فراموش نکنیم که در روز درختکاری هیچ درختی کاشته نمی شود بلکه نهال درختان کاشته می شود.
یک نهال به مانند نوزاد انسان است. قبل از کاشته شدن و تا زمان استقلال نیازمند بستر مناسب، مراقبت و نگهداری ویژه است.
ویژگی و ارزش‌های اکولوژیکی یک نهال با یک درخت زمین تا آسمان تفاوت دارد. برای نمونه اگر در پروژه راه سازی یاسوج به سی سخت یک درخت بلوط ۲۰۰ ساله ریشه‌کن می‌شود. مجری پروژه نمی تواند برای رفع تکلیف و جبران خسارت صرفا یک نهال یک ساله بلوط، بکارد!
مطلب مرتبط: جایگاه درخت در قرآن
حقیقت نهال بومی در رویشگاه اصلی و تفاوت مناطق برای درختکاری
هر نهالی باید در رویشگاه خود کاشته شود. روز درختکاری در هر منطقه جغرافیایی با توجه به شرایط آب و هوایی و ارتفاع متفاوت است. بنابراین زمان و محل، خاک و عمق مناسب از جمله شروط مهم برای روز درختکاری و رشد خوب نهال است. حقیقت مهم دیگر تفاوت مناطقی است که در آن اقدام به نهالکاری می‌شود.
نهالکاری در شهر و روستا و حاشیه آن
پارک‌ها و فضای سبز عمومی داخل شهرها به نمادی از طبیعت تبدیل شده‌اند. بهتر است که در این فضا درختان و گیاهان بومی که سازگاری بیشتری با شرایط آب و هوایی هر اقلیم دارند کاشته شود. اهمیت دیگر کاشت و نگهداری درختان و گیاهان بومی در فضای سبز شهری احیا و حفظ تنوع زیستی آن اقلیم است.
برای نمونه شهرداری تهران و دیگر ارگان‌ها چندین سال است که در منطقه تلو اقدام به درختکاری کرده‌لند. البته این کار از نظر ما اشتباه است چون تلو به طور طبیعی منطقه‌ای مرتعی و با بوته‌های گون و… بوده و با نهالکاری پوشش گیاهی اصلی تخریب می‌شود.
برخی مناطق دیگر مانند توچال توسط شهرداری نهالکاری شده، اما نهال گونه‌های سوزنی غیر بومی. در حالی که درختچه‌های بومی دامنه‌های البرز در شمال تهران مورد بی توجهی قرا گرفته‌اند.
انتظار می‌رود توجه و حمایت به منظور تکثیر گونه‌های بومی گیاهی و درختی در مناطق طبیعی اطراف شهرها و روستاها با نظر کارشناسان امر در اولویت قرار گیرد.
نهال و دانه‌کاری برای احیای پوشش گیاهی جنگل‌ها
باز باید تاکید کنیم که جنگل‌داری بر جنگل‌کاری تقدم دارد. ما ابتدا باید بتوانیم عوامل تهدید کننده جنگل‌های کشور را رفع و در موازات آن به احیای مناطق آسیب دیده بپردازیم.
برخی گروه‌های مردمی و افراد با ایجاد صفحه مجازی نسبت به احیای پوشش گیاهی و جنگلی اقدام کرده‌اند. اما حقیقت پشت پرده استفاده ابزاری از این معضل و راه‌اندازی کسب و کار مبتنی بر بحران محیط زیست است. ساده‌انگاری و سطحی‌سازی معضل زوال جنگل‌های زاگرسی توسط برخی افراد با شعار احیای جنگل و دریافت وجه و اعطای گواهی کاشت نهال تکمیل می‌شود.
مطلب مرتبط: طرح اشتباه انتقال بذر بلوط از روستای الگن به تهران برای احیای جنگل
پیوند فرایند درختکاری با تولد، مرگ، امور خیریه، کمک به زلزله زده‌ها و… این امر مهم که نیازمند رعایت اصول با نظر کارشناسان است را به موضوعی مقطعی و بسیار احساسی تبدیل کرده و هرچند باعث سود بیشتر صاحبان نهالستان و مجریان فراخوان می‌شود، اما در اصل باعث هدر دادن و نابود کردن منابع می‌شود.
اقدام درست و مناسب برای احیای جنگل‌ها و مراتع آن است که متولی امر در هر منطقه‌ای با توجه به شرایط اقلیمی و گونه‌های بومی و وضعیت فرهنگی جوامع محلی طرح احیای جنگل و مرتع اختصاصی و ویژه‌ای ارائه کند.
نهالکاری برای ایجاد باغ و باغچه
باغ‌ها با اهداف اقتصادی یا تفریحی و اقامتی احداث می‌شوند. یک نهال برای درخت شدن و ثمر دادن (میوه، سایه و…)، با توجه به عرصه‌ای که در آن قرار گرفته، نیازمند سال‌ها رسیدگی، توجه، آبیاری و مراقبت است.
قیمت نهال درختان مثمر (پیوندی و اصلاح شده) در نهالستان بزرگ کرج (اسفند ۱۳۹۹) پانزده هزار تومان بود. هرچند احداث باغ و باغچه خارج از زمینه فعالیت سازمانی و مردمی است. اما دیده شده که برخی از گروه‌های غیر مسئول که با شعار احیای جنگل‌ها کار می‌کنند نسبت به کاشت گونه‌های اهلی مانند نهال انگور در مناطق کوهستانی اقدام کرده‌اند.
مطلب مرتبط: راهکارهایی برای حفاظت از جنگل‌ها از درون خانه
حقیقت نهال‌های رها شده به امان خدا
تهیه بذر و قلمه، تهیه پیوندک و پایه پیوندی، تکثیر نهال درختان مثمر و غیر مثمر، نیازمند دانش، تجربه و مهارت بوده و امری تخصصی است. این امر مستلزم صرف هزیزنه و زمان است.
اما برخی سازمان‌ها صرفا به دنبال آمار و گزارش‌ها فوری و برجسته سازی هستند. آن‌ها بدون در نظر گرفتن اصول نهالکاری و صرفا برای نمایش و جریان سازی خبری، سالانه انبوهی نهال می‌خرند، طی مراسمی می‌کارند و همانطور رها می‌کنند به امان خدا.
برخی با ارائه ایده کاشت نهال مناسبتی دارای پلاک و شناسنامه، بدون برخورداری از تخصص لازم، کسب و کار جدیدی راه انداختند. آن‌ها برای تبلیغ کار خود بدون اشاره مس.
مطلب مرتبط: فواید درخت برای زندگی ما و جانداران
حقایق دیگر درختکاری و نهالکاری
- نهالکاری نیازمند تفکری منطقی، عقلانی و رفتاری حساب شده و سنجیده است. برخورد احساسی با این موضوع نه به نفع زمین است و نه به نفع انسان.
- پول دادن و کاشتن نهال نیابتی به مناسبت تولد و… امری احساسی و غیر مسئولانه است. در حالی که هیچ آگاهی و دانشی به افراد منتقل نمی‌شود و سرنوشت نهال کاشته شده نامعلوم است. اینجا رفتار ما در حد خریدن دسته گل و اهدا کردن است، در حالی که می‌دانیم دو روز دیگر خشک می‌شود.
- .بسیاری از نهال‌هایی که در روز درختکاری سال‌های گذشته کاشته شده، در طول تابستان خشک شده‌اند.
- سازمان‌ها و شرکت‌ها در راستای مسئولیت‌های اجتماعی و محیط‌زیستی با کلی مانور رسانه‌ای درختکاری می‌کنند و آمار شگفت انگیزی را به مدیران و مردم ارائه می‌کنند. اما هیچ برنامه‌ای برای درخت‌داری و درخت‌یاری ندارند.
- .قرار نیست در هر فضایی که خالی بود نهال کاشته و تبدیل به جنگل شود! برای نمونه منطقه مرتعی صرفا با پوشش گیاهی خاص و ویژه‌ی خود مفید است.
- برخی هر سال همانجا که سال قبل نهال کاشته بودند، نهال می‌کارند!
- اگر این مدل از درختکاری درست بود کشور ایران به بزرگترین جنگل منطقه تبدیل می‌شد.
- چندین سال است که در رابطه با درختکاری در ایستگاه اجرای نمادین درجا می‌‌زنیم. در حالی که برای حفاظت از پوشش گیاهی در مراتع، جنگل‌ها و مناطق شهری و روستایی باید طرح و برنامه‌های اصولی اجرا شود.
- گمان نکنیم که کاشتن برای نمونه یک صد نهال توسط یک گروه کار بزرگی است. چون کاشتن نهال تازه شروع یک مسیر چندین و چند ساله با مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی مختلف است. اینجا شاید قدر یک درخت تنومند و چندین ساله را بیشتر از هر زمانی بدانیم.
پایان
