محمدتقی فرور که بود؟

مجله گیچ gich.ir احسان میرزائی: یکی از رویدادهای فرهنگی اجتماعی قابل توجه در روزگار ما “شب‌های بخارا” است که علی دهباشی مدیرمسئول و سردبیر مجله بخارا آن را با هدف معرفی و بزرگداشت مفاخر فرهنگ و هنر ایران زمین و گاهی غیر ایرانی برگزار می‌کند.

اما آنچه که باعث توجه بیشتر کنش‌گران، کارشناسان و دوست‌داران محیط‌ز‌یست به شب‌های بخارا شد، تمایل ملموس دهباشی به تعامل بیشتر با جامعه‌ی محیط‌زیستی و اختصاص چند شب به چهره‌های محبوب این حوزه است.

در شب محمد تقی فرور چه گذشت؟

شب محمدتقی فرور (دوشنبه ۲۴ تیر ۱۳۹۸) را نیز می‌توانیم ادامه‌ی شب‌های محیط‌زیستی بخارا بدانیم، شبی که سازمان مردم نهاد سنستا و خانه اندیشمندان علوم انسانی نیز در برگزاری آن شریک بودند.

سخنرانان شب محمد تقی فرور به ترتیب مهدی اسماعیلی عضو انجمن سنستا، دکتر کاترین رضوی همسر دکتر فرور، رضا حق‌پرست، مهندس فاطمه ظفرنژاد، عباس محمد، علی دهباشی و دکتر بهرام امیراحمدیان بودند که در جمع خانواده، دوستان، همکاران و شاگردان دکتر فرور از وی سخن گفتند؛ در ادامه سخنان دکتر امیراحمدیان دوست و همکار زنده یاد محمدتقی فرور را می‌خوانیم.

در رثای مردی بزرگ از سلاله نیکان

 به هواداری او ذره صفت رقص کنان
 تا لب چشمه‌ی خورشید درخشان بروم  

دکتر بهرام امیراحمدیان: سخن گفتن در باره دکتر محمدتقی فرور سخت و دشوار است. از آن جهت که او انسانی با ابعاد گوناگون و ظرفیت‌هایی بسیار برای تولید اندیشه و ابتکار بود، خوش فکر، مبتکر، مدیر، مدبر، کارشناس و از همه مهمتر میهن پرستی بی مانند.

فرور راهی را که برگزیده بود، رفتن به سوی یک تعالی بود. یافتن راهکارهایی برای آبادانی ایران زمین، کاستن از تخریب محیط‌ زیست آشتی انسان ایرانی با طبیعت و به کار بردن مدیریت سنتی که حاصل تجربه سالیان سده‌های باشندگان این سرزمین اهورایی بود.

جامعه روستایی و کوچ نشین ایران، که نگاهبان راستین فرهنگ ایرانی بودند، میراث گرانبهایی را برای ما به یادگار گذاشته‌اند که آسیب دیده و از چرخه‌ی حیاط بیرون افکنده‌اند.

دغدغه دکتر فرور

دغدغه‌ی فرور این بود که این تکه پاره‌های فرهنگ و تمدن و مدیریت سنتی بهره برداری از طبیعت را به هم بچسباند، تئوریزه کند و برای زندگی امروز کاربردی سازد.

او به نیکی می‌دانست که یک کشاورزی و یک عشایر کوچنده در تعامل دو سویه با محیط زیست خود طوری با طبیعت در تماس است که می تواند با آن سخن بگوید، بازتاب درد و رنج طبیعت را بشنود و در التیام زخم‌های زمین چاره جویی کنند.

رابطه انسان و طبیعت

انسان روستایی با طبیعت، با زمین، با آب، با کوه و درخت و گیاه حرف می‌زند، نجوا می‌کند و درد دل می‌کند. آن‌ها همدیگر را می‌فهمند، حس می‌کنند. به یکدیگر عشق می‌ورزند و رابطه‌ای چون مادر و فرزند دارند.

زمین مادر است و زاینده، باید آن را قدر شناخت. این مادر زاینده است که تعامل بین فرزند (انسان) و مادر (طبیعت) را برقرار می‌سازد.

دکتر تقی فرور برای پاسداشت مدیریت‌های طبیعی و سنتی مردم این آب و خاک گفتنی‌های بسیار داشت و با استدلال از همه آموزه‌های زیست محیطی-سنتی به ویژه در جامعه‌ی عشایری و کوچ نشینی دفاع می‌کرد و برای هرکدام از روش‌های اصولی که به رمز بقای سده‌ها زندگی کوچ نشینی و حفظ و حراست از منابع طبیعی دلایلی محکمه پسند داشت.

بر این باور بود که باشندگان ایران زمین، با تجربه اندوزی و انتقال این تجربیات گرانبهایی که به ادامه زندگی در این سرزمین با حفظ محیط زیست دوام و بقا داده است؛ بسیار خردمندانه و به دوستی و ارتباط انسانی با محیط بستگی داشته است.

اندیشه توسعه پایدار

زمانی تخریب محیط زیست و آلودگی آن آغاز شد که انسان را با محیطش بیگانه کردند. این بیگانگی را به سبب مدیریت ناکارآمدی از مدل های بیگانه وارداتی می‌دانست که با گسترش آن در بین جوامع روستایی موجب تخریب محیط زیست انسانی شده است.

او خود یک تنه در اندیشه گسترش “اندیشه توسعه پایدار” بود.

فرور در این اندیشه بود که سنستا را بر پایه تامل بین انسان و طبیعت و توسعه پایدار بنیان نهد و در این راه باز نایستد. در برابر دشواری‌ها پایداری کرد و نامی نیک و ماندگار از خود به یادگار گذاشت.

او سرشار از عشق به سرزمین نیاکان بود و آن را در این کانون علم و پژوهش و کار گسترش می‌داد.

در سایت سنتستا این کانون را اینگونه تعریف کرده است:

موسسه توسعه پایدار و محیط زیست (سنستا) یک سازمان مردم نهاد غیر انتفاعی است که برپایه توسعه پایدار جوامع محلی و مردمان بومی بر اساس فرهنگ، هویت و زیست بوم خودشان و دفاع از حقوق مردمان بوم، استوار است.

در حالی که منطقه اصلی فعالیت سنستا ایران و آسیای غربی و مرکزی است. از سال های آغازین دهه شصت بود که با او آشنا شدم، هنگامی که در ایل بختیاری پژوهش می کردم، کوچ نشینی ما را به هم نزدیک کرد. با فرور در نشست های یادی گپ و گفت و بحث و جدل داشتیم.

برخلاف او، باور من یک جانشین عشایر کوچنده بود که به دلیل برهم ریختن سازمان اجتماعی ایل‌ها امکان نظارت و مدیریت بر بهره برداری از چراگاه‌ها از بین رفته بود و محیط‌‌زیست در معرض شدیدترین تخریب‌ها قرار داشت.

مدیریت سنتی و طبیعی

او به دنبال بهبود شیوه‌های مدیریت سنتی طبیعت، حفظ و نگهداری از آن بود.

او براین باور بود که اگر انسان کوچ نشین را چرخه تولید دامی و حضور در محیط طبیعی به حال خود رها کنند، طبیعت به حال خود رها و بی صاحب خواهد شد آنگاه آسیب‌های جدی بر پیکر زخم خورده‌ی زمین وارد خواهد شد.همینطور هم شد.

با تغییر شیوه‌های مدیریت سرزمین و نوید یک برنامه‌ی آمایش سرزمین، توسعه‌ی پایدار محقق نشد، محیط زیست ایران تخریب فراوان دید و عرصه‌های طبیعی و جنگلی جای خود را به ساخت و سازها و تغییر کاربری‌ها دادند و در گردنه‌ی حیران به جای درختان جنگلی ویلاها سر برافراشته‌اند و واقعا ما را حیران کرده‌اند.

ما با هم هم اصل و هم ریشه بودیم… به قول خود او: هم کوشن بودیم. او مرا “قره داغلی” صدایم می‌کرد، من نیز او را؛ ترکی گپ می‌زدیم.

دور سفره سنتی…

وی حافظه‌ی عجیبی در فهم زبان‌ها داشت و واژگان اصیل ترکی را از بر بود. به زبان‌های انگلیسی و فرانسه تسلط کامل داشت. در دفتر کارش یک محیط آرام و انسانی داشت و سفره‌ای را بر زمین می‌گستراند و همه همکران دور این سفره‌ی سنتی با هم غذا می‌خوردند.

او عادت داشت که ماست و روغن زیتون را با هم قاطی کرده بخورد. من خوشم نمی‌آمد، می‌گفتم این چه رفتاری است؟ می‌گفت: از عرب‌های سودان یاد گرفته‌ام.

اکنون تقی با ما نیست، ولی پیش ماست.

بهار آمد پریشان حال من افسرده بود اما 
 به جوی بازآمد آب رفته ماهی مرده بود اما 

برای بزرگداشت روح او، این شعر ترکی را می‌خوانم که بسیار دوست می‌داشت:

ساحیل هوسی چیخدی یادیمدان ائوین آباد
 دریای غمه ائله دین ساحلیه سالدون 

هوس ساحل از سر برون کردم، خانه آباد.
 در دریای غم غرق کردی، آنگاه به ساحل انداختی 

دکتر بهرام امیر احمدیان

دکتر محمدتقی فرور دانش ‌آموخته‌ دبیرستان البرز تهران که تحصیلات عالی خود را در زمینه‌های معماری، مهندسی، ریاضیات محض و فیزیک در دانشگاه آمریکایی بیروت، دانشگاه اوانزویل آمریکا و دانشگاه واشینگتن سپری کرد.

وی سرانجام دکترای اکولوژی و علوم اجتماعی را از دانشگاه واشینگتن گرفت (به قول خود تازه بعد از ۲۴ سال ریاضت هنگام دریافت این مدرک متوجه شدم بی سوادم!)

دکتر فرور از بنیان ‌گذاران سازمان حفاظت محیط زیست ایران بود که در تأسیس دانشگاه بوعلی همدان همکاری جدی داشته است.

مرحوم محمدتقی فرور رئیس کنسرسیوم بین‌المللی قرق‌های بومی و رئیس هیئت مدیرهٔ مؤسسه توسعه پایدار و محیط زیست و طراح و مدیر اولین برنامه توسعه مشارکت اجتماعی در ایران با نام «طرح توسعه یکپارچه سلسله» بود.

دکتر محمد تقی فرور، در بیست و پنجم تیر ماه ۱۳۹۷ به دلیل عارضه قلبی از دنیا رفت. روحش شاد و یادش گرامی باد…