سودای پولدار شدن
با پرورش عقرب
- سود اصلی در جیب برگزارکنندگان کارگاه پرورش عقرب
- عقرب چگونه موجودی است؟
- عقرب‌هایی که در کارگاه توسط مدرس توصیه می‌شوند!
- چالش‌های محیط‌زیستی و راهکارها
آیا به راستی یک گرم زهر عقرب ۸۰میلیون تومان ارزش دارد، مجموع زهر چند عقرب یک گرم می‌شود؟!
گیچ، مجله سبک زندگی سبز gich.ir احسان میرزائی: حتما شما هم در مورد پرورش عقرب چیزهایی شنیده‌اید، اما کدام شغل سالم و قانونی را سراغ دارید که بدون زحمت، تلاش و دوندگی، در چشم به هم زدنی شما را پولدار و ثروتمند کند! طی سال‌های گذشته تبلیغات وسوسه‌انگیز و اغوا کننده‌ی انواع فعالیت‌های اقتصادی که ریسک اقتصادی بالایی دارند را دیده‌ایم، از گلدماین و گلدکوئست آن‌طرف آبی گرفته تا پرورش زالوی ایرانی، این روزها هم نوبت به عقرب رسیده است.
در این اوضاع اقتصادی هیچ‌کس از پولدار شدن بدش نمی‌آید، اما شاید به دلیل نبود سواد اقتصادی لازم در میان برخی شهروندان و دامن زدن فقر، ناآگاهی و آینده‌ی مبهم به آن، برخی شروندان کم تجربه‌تر مشتاق باشند تا یک کسب و کار پر سود راه اندازی کنند؛ در این بین عرصه برای فعالیت و تبلیغات سودجویانه‌ی برخی فراهم می‌شود و پول اندک شهروندان به راحتی از دستشان خارج می‌شود!
این روزها مبحث پرورش عقرب و فروش زهر آن با واکنش برخی متخصصان و کنش‌گران مدنی مواجه شده است، اما تبلیغات برگزاری کارگاه‌های پرورش عقرب همچنان ادامه دارد و در حالی که برخی از راه آموزش به سود کلان می‌رسند، هیچ یک از دستگاه‌های مربوطه در این رابطه اقدام یا اظهار نظر دقیقی نکرده‌اند.
سود اصلی در جیب برگزارکنندگان کارگاه
اکنون ما در بازار کاذب عقربها با دو نوع سودجویی مواجه هستیم؛ اول سودجویی برخی برگزار کنندگان کارگاه‌های آموزش پرورش عقرب که سود اصلی به جیب ایشان می‌رود.
به این ترتیب که پس از انتشار فراخوان برگزاری کارگاه، مخاطبانی که پیش‌تر از چند و چون کار اطلاع درست و روشنی ندارند به هوای میلیونر شدن حاضر می‌شوند در چنین دوره‌ای شرکت کنند. یعنی کلاهبرداری در هاله‌ی ناآگاهی مخاطب از اصل و سختی‌های کار و دریافت شهریه بالا…!
برگزار کنندگان برای ثبت نام کارگاه دو روزه (۱۶ ساعت) مبلغ ۵۰۰هزار تومان دریافت می‌کنند و اگر شرکت‌کنندگان متقاضی مدرک بین‌المللی باشند باید بیش از ۱۰۰هزار تومان دیگر پرداخت کنند.
به معنی دیگر شرکت کنندگان به دلیل نبود آگاهی قبلی و به هوای میلیونر شدن، شهریه‌ی سنگین کارگاه را می‌پردازند اما به دلیل موانع و سختی‌های کار شاید هرگز پرورش عقرب را شروع نکنند و پول‌شان را به باد می‌دهند.
دوم سودجویی برخی از افراد به عنوان صیاد عقرب از طبیعت؛ صیاد غیر مسئول گونه‌های مختلف عقرب را زنده‌گیری کرده و به فروش می‌رساند.
عقرب چگونه موجودی است؟
عقربها از گونه‌ی بندپایان و رده عنکبوتیان، دارای نیش (انتهای دم) با زهر کشنده و ۸ پا هستند. عقربها خون‌سرد بوده، خواب زمستانی دارند و بیشتر در آب و هوای گرم فعالیت می‌کنند؛ آن‌ها روزها را زیر سنگ یا در حفره‌هایی که خودشان حفر کرده‌اند یا از قبل وجود داشته سپری کرده و فعالیت زیستی خود مانند شکار، غذا خوردن، جفت‌یابی و… را هنگام شب انجام می‌دهند.
عقرب‌هایی که در کارگاه توسط مدرس توصیه می‌شوند
مدرس کارگاه زهر شش گونه از عقربها که در ایران یافت می‌شود را با ارزش می‌داند، او می‌گوید زهر این عقربها خریدار دارد، اما در طول کارگاه هیچ مدرک معتبری دال بر فروش زهر ارائه نمی‌کند، وی حتی پعد از گذشت چند ماه به وعده‌هایی که مبنی بر همکاری در تاسیس مزرعه و زهرگیری داده است عمل نمی‌کند.
به گفته‌ی مدرس کارگاه گونه‌ها به ترتیب ارزش زهر عبارتند از:
۱. همی اسکورپیوس لپتوروس(Hemiscorpius lepturus)
نام‌های رایج محلی: گادیوم، گاردیوم و عقرب زرد خوزستان
درجه خطر: سمی‌ترین و کشنده‌ترین عقرب ایران
زیستگاه: خوزستان
رنگ: جنس نر آن توسی متمایل به کرم و رنگ ماده آن کرم متمایل به قهوه‌ای است.
گونه‌ای که حتی شاید برخی پرورشدهندگان عقرب، به دلیل میزان کشندگی بالا تمایلی به پرورش آن نداشته باشند.
سالیانه حدود ۳۰ هزار نفر در ایران توسط عقرب گادیوم گزیده می‌شوند که ۱۲% موارد گزش‌ها و ۹۵% موارد مرگ و میر مربوط به عقرب همی اسکورپیوس لپتوروس است.
۲. آندرکتنوس کراسیکودا (Androctonus crassicauda)
نام رایج محلی: عقرب سیاه، کژدم سیاه
درجه خطر: رده‌ی دوم بعد از گادیوم، نیش بزرگ که هنگام گزش درد شدیدی ایجاد می‌کند.
زیستگاه: مناطق خشک و نیمه خشک خاورمیانه و شمال آفریقا
رنگ: قهوه‌ای، خرمایی، زیتونی تا سیاه، شانه‌ها، کلیسر‌ها وانتهای پاها و سطح شکمی به رنگ زرد است.
این عقرب غیر حفار، دارای جثه‌ی متوسط تا ۱۲ سانتی‌متر، غده‌ی زهری بزرگ است که زهر آن حاوی نوروکسین‌های بسیار قوی است. قربانیان این عقرب بیشتر کودکان هستند، اما افراد بالغ حتی بدون پادزهر نیز درمان شده‌اند.
۳. مزوبوتوس اپئوس(Mesobuthus eupeus)
نام رایج: عقرب کوچک آسیایی، عقرب خالدار، کژدم توسن
درجه خطر: در طبقه‌بندی زهر‌ها در رده‌ی ضعیف قرار دارد، محل گزش دچار تورم، سوزش و درد شدید می‌شود.
زیستگاه: مناطق خشک و نیمه خشک با پوشش گیاهی ضعیف
رنگ: زرد، زرد متمایل به قهوه‌ای…
این عقرب جثه‌ی کوچکی دارد تا ۶ سانتی‌متر، نیمه حفار است و در طبیعت از حشراتی مانند جیرجیرک، ملخ و سوسک‌های کوچک تغذیه می‌کند. فراوان‌ترین گونه در سرتاسر کشور است و به راحتی در مناطق مسکونی زندگی می‌کند.
۴. اسکورپیو مائوروس (Scorpio Maurus)
نام رایج: عقرب زرد، عقرب چنگال پهن
درجه خطر: زهر این عقرب در رده‌ی متوسط است (خطرناک نیست) اما محل گزش تا چند ساعت درد بسیار دارد.
زیستگاه: نواحی بیابان و جنگل‌های تنک و خشک ایران، خاورمیان و کشورهای شمال آفریقا
رنگ: زرد تا قهوه‌ای ( معمولا چنگال‌ها قرمز-قهوه‌ای هستند)
این عقرب حفار است، طول آن به ۶.۵ سانتی‌متر می‌رسد. با توجه ساختار زمین و شرایط زیستگاه‌اش حفره‌هایی تا عمق ۷۰ سانتی‌متر حفر می‌کند.
۵. هوتنتو سولسئی (Hottentotta)
درجه خطر: تاثیر زهر بر سیستم عصبی، تنفس و قلب، فرد گزیده شده باید تحت مراقبت قرار گیرد.
زیستگاه: در نواحی نیمه خشک تا مرطوب بوته‌ای و استپی آفریقا، خاورمیانه، ایران (برخی نقاط در ارتفاعات زاگرس)، هند و نپال
رنگ: دست و پاها و دم و چنگ‌ها زرد، انتهای دم و چنگ‌ها قهوه‌ای تیره، رنگ بدن قهوه‌ای تیره تا سیاه
از خانواده بوتیده با اندازه‌ی متوسط تا ۱۳ سانتی‌متر و نیمه حفار است.
۶. ادنتوبوس دوریه (Odontobuthus Doriae)
نام رایج: عقرب زرد
زیستگاه: پراکندگی آن در بیشتر نواحی کشور است.
رنگ: بدن از زرد روشن تا تیره متغیر و رنگ ضمائم بدن روشن‌تر از پروزما است.
عقرب حفار که تا عمق ۴۰ سانتی‌متر حفاری می‌کند، طول آن به ۱۰ سانتی‌متر می‌رسد.
چالش‌های محیط‌زیستی و راهکارها
احسان میرزائی: به طور کل حذف هرگونه‌جانوری یا گیاهی از طبیعت به هر تعدادی که باشد بر زیست‌بوم (اکوسیستم) تاثیر گذاشته و برداشت بیش از توان طبیعت در بلند مدت می‌تواند پایداری، توازن و نظم زیست بوم را تهدید کند. صید یا برداشت عقرب از طبیعت نیز از این قائله مستثنا نیست.
امروز هیچ آمار دقیقی از تعداد عقرب‌هایی که به بهانه‌ی زهرگیری و ایجاد مزرعه مستقیما از طبیعت ایران برداشت می‌شود یا در این فرآیند تلف می‌شود در دست نیست، شاید یک دلیل آن نبود نظارت کافی از سوی مراجع مربوطه به نظر آید، که البته همین‌طور هم است، اما تجربه‌ی باغ وحش مشهد و کشتار چند ببر و یوزپلنگ بیان‌کننده‌ی ضعف و عدم ورزیدگی دستگاه‌های مربوطه در امر پایش و نظارت است.
برای تولید یک گرم زهر خشک از عقرب کرایسکودا و مزو دست‌کم ۶هزار و در برخی گونه‌های به ۸هزار عقرب بالغ زهردار نیاز است، پس راه‌اندازی مزرعه پرورش عقرب نیازمند تعداد زیادی عقرب از یک گونه است. بر خلاف تصور برخی افراد که بدون مطالعه به پرورش عقرب علاقه‌مند شده‌اند دوره‌های زمانی جفت‌گیری، بارداری، زایمان و بلوغ عقربها هم بخشی از فرایند پرورش است که وقت زیادی را به خود اختصاص می‌دهد.
حقیقت دیگر آن‌که دوره‌ی زهرگیری مزرعه پرورش عقرب دربهترین حالت چهار ماه یک بار است و چون مقدار ذخیره‌ی زهر عقرب در تلسون بسیار ناچیز بوده و عقرب به طور طبیعی در مصرف زهر خسیس است، پرورشدهندگان برای گرفتن زهر از دستگاه الکترو شوک استفاده می‌کنند. هنوز هیچ آماری از میزان تلفات عقرب به هنگام زهرگیری منتشر نشده است.
بر خلاف تبلیغات وسوسه‌انگیز سودجویان و تصور عموم (ماجراجویان) حتی اگر کار پرورش عقرب شروط قانونی دشواری نداشته باشد و تمام الزامات و شرایط محیط‌زیستی را رعایت کرده باشد، باز آن کسب و کاری نیست که یک شبه کسی را پولدار کند.
راهکار چیست؟
در سکوت و انفعال دستگاه‌های مربوطه بازار سیاه عقرب شکل گرفته است و افراد متخصص و غیر متخصص از فروش خدمات، آموزش، عقرب و محصولات جانبی در حال کسب درآمد هستند. هر از گاهی خبری از توقیف تعداد زیادی عقرب در خانه‌ی شخصی افراد به گوش می‌رسد.
اما اگر فردی بخواهد مزرعه پرورش عقرب تاسیس کند باید موافقت و مجوز نهاد‌هایی چون سازمان حفاظت محیط‌زیست را داشته باشد، در این راستا سازمان محیط‌زیست در تاریخ ۱۳۹۵/۰۶/۲۱ دستور‌العملی ۱۵ ماده‌ای را به تصویب کمیته‌ی فنی و امضای معاونت محیط‌زیست طبیعی رسانده، سپس با عنوان “دستور العمل اجرای طرح های تکثیر و پرورش خزندگان، دوزیستان و بندپایان” جهت اجرا به اداره کل استان‌ها ابلاغ کرده است:
” در اجرای مواد ۱ و ۸ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و مواد ۱ و ۶ و ۷ قانون شکار و صید و همچنین مواد مواد ۲۱ و ۳۱ و ۳۳ الی ۳۶ آیین نامه اجرایی قانون شکار و صید و در راستای مدیریت بر امور مربوط به جانوران وحشی از جمله نظارت و صدور مجوز یا پروانه برای نگهداری، خرید و فروش، تکثیر و پرورش، ورود و صدور و حمل حیوانات وحشی بومی و غیر بومی به عنوان یکی از وظایف ذاتی سازمان حفاظت محیط زیست، دستور العمل اجرای طرح های تکثیر و پرورش خزندگان، دوزیستان و بندپایان توسط سازمان ابلاغ می کردد.”
