بسیاری از اوقات شنیدهایم که مقادیر زیاد نمک برای ما مضر است و اکنون محققان مصرف فزایندهی نمک را با افزایش بیماریهای خودایمنی مرتبط میدانند.
مجله سبک زندگی سبز – سیده زینب مهدویان: سالیان زیادی است که رژیم پرنمک برای انسان مضر شناخته شده است. مصرف بیش از حد سدیم ریسک ابتلا به فشار خون بالا و بیماریهای قلبی، سکته و سرطان معده، سنگ کلیه و پوکی استخوان را افزایش میدهد. کاهش مصرف نمک میتواند سالانه از مرگ هزاران نفر در کشور انگلیس و ولز که تنها ناشی از بیماریهای قلبی عروقی است، جلوگیری کند.
اگرچه، اخیراً نمک (که با نام سدیم کلرید نیز شناخته میشود) درگروه جدیدی از بیماریها لحاظ شده است. طبق تحقیقات انجام شده توسط ییل، هاروارد و سایر موسسات معتبر، رژیم غذایی پرنمک، نشانههای بیماریهای خودایمنی از جمله مالتیپل اسکلروزیس و رماتیسم مفصلی را بدتر میکند.
کشف این ارتباط حتی برای دانشمندانی که اولین بار به این موضوع پی بردهاند نیز تعجب آور است. کوچرو، یکی از دانشمندان دانشگاه هاروارد که در حال مطالعهی اثرات نمک بر بیماری مالتیپل اسکروزیس است، میگوید: “هرگز فکر نمیکردم که چنین ارتباطی وجود داشته باشد.” او میافزاید: “این اتفاق هرگز پیش از این برای من رخ نداده بود.”
طی ۳۰سال گذشته، بیماریهای خودایمنی به طور کلی بین ۵ تا ۷ درصد در سال افزایش یافته است.
این میزان افزایش را نمیتوان با ژنتیک توجیح کرد. زیرا DNA ما به این سرعت دچار تغییر نشده است. محققان چندین توضیح احتمالی را پیشنهاد دادهاند، از جمله: مواد سمی موجود در محیط زیست، سیگار کشیدن، کمبود ویتامین D و عفونتهای خاص؛ اما هیچ یک از این نظریهها پاسخ مناسبی را ارائه نکردهاند.
“نمک میتواند بخش اعظم این راز را توضیح دهد.”
دیوید هافلر، پروفسور عصب شناسی و ایمیونوبیولوژی بیولوژی از دانشگاه ییل و یکی از اولین افرادی که این ارتباط را مطرح کرده است، متذکر میشود: بیماریهای خودایمنی، بیشتر در کشورهای توسعه یافته که مصرف نمک بسیار بالاست، افزایش یافته؛ اثرات نمک بر سیستم ایمنی ممکن است حتی بسیار فراگیرتر شود. در سالهای اخیر، دانشمندان شواهدی یافتهاند حاکی از اینکه فشار خون بالا ناشی از عکس العمل شدید سیستم ایمنی است. دانشمندان پیش از این تصور میکردند که فشار خون بالا در نتیجهی تجمع آب در بافتهای بدن که ناشی از مصرف بیش از حد نمک است، به وجود میآید.
اولین سرنخ از ارتباط بین نمک و بیماریهای خودایمنی از برگر و سیب زمنیی سرخ کرده به وجود آمده است. در سال ۲۰۱۱ هافلر به جهت بررسی چگونگی تأثیر باکتریهای رودهای بر احتمال تغییر روند بیماریهای خودایمنی، عادات غذایی بیش از ۸۰ نفر را مورد آزمایش قرار داد. تحقیق بر روی باکتریها همچان ادامه دارد، اما در حین انجام کار، وی و همکارانش متوجه چیزهای دیگری شدند.
هافلر میگوید: “در کمال تعجب، مشخص شد که اگر شما اغلب اوقات فست فود مصرف کرده باشید، تعداد سلولهای ایمنی ملتهب بیشتری (با نام سلولهای TH17) در خون خود دارید؛ این رستورانها در غذای خود چه دارند؟ مقادیر زیادی نمک.”
هافلر مطالعهای دربارهی چگونگی تأثیر نمک بر ابتلای موشها به نوع حیوانی MS آغاز کرده است. بیماریای که به مغز و سیستم عصبی آسیب وارد میکند. نتایج قابل توجهی از این مطالعات به دست آمد: حیواناتی که رژیم غذایی پر نمک داشتند نسبت به آنهایی که از رژیم غذایی معمولی پیروی میکردند، دارای ۱۰برابر سلولهای TH17 بیشتری بودند.
مهمتر از آن اینکه، موشها بیشتر از قبل بیمار شدند. بیشتر حیواناتی که رژیم پرنمک داشتند، فلج شدند. در حالیکه آنهایی که رژِیم کم نمکتری داشتند، پرتحرکتر بودند. سپس هافلر بررسیها را بر روی سلولهای ایمنی انسان انجام داد و دریافت که قرار دادن انسان در معرض مقدار بالای نمک منجر به افزایش عمدهای در سلولهای التهابی میشود.
سال گذشته دانشمندان دانشکدهی پزشکی دانشگاه هاروارد و موسسه رائوال کری برای تحقیقات عصبشناسی در آرژانتین، مطالعهای روی مصرف نمک در بین ۱۲۲ بیمار مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس انجام دادند. دانشمندان دریافتند در بیمارانی که نمک بیشتری مصرف میکردند، احتمال بروز علائم جدیتر بیماری ۴ برابر افرادی بود که مصرف کمتری داشتند. همچنین در گروهی که رژیم پرنمک داشتند احتمال بروز ضایعات مغزی جدید مرتبط با بیماری سه برابر بیشتر بود.
سال گذشته شواهد بیشتری دربارهی نقش نمک در بیماریهای خود ایمنی در مقالهای سوئدی منتشر شد. طبق این شواهد، در افراد سیگاری که مصرف نمک بیشتری دارند، ریسک ابتلا به روماتیسم مفصلی به دو برابر افزایش مییابد.
به نظر میرسد چیزی که بین مصرف نمک و واکنش شدید سلولهای ایمنی ارتباط ایجاد میکند، ژنی به نام ۱SGK است که نقش کلیدی در جذب نمک توسط بدن ایفا میکند. هرچه بیشتر نمک بخورید، این ژن فعالتر میشود.
کوچرو به همراه رگو، یک زیست شناس محاسباتی در موسسهای در بوستون، دریافتند که این ژن نقشهای دیگری نیز دارد: این ژن سلولهای TH17 را کنترل میکند. فرضیهی آنها این است که میزان بالای ژن SGK1 منجر به افزایش افسارگسیختهی سلولهای TH17 شده که این امر موجب واکنش شدید و غیر قابل کنترل سیستم ایمنی میگردد.
مصرف بیرویهی نمک نشانهی توسعه در سالهای اخیر است.
طی ۲ میلیون سال گذشته گونهی انسان وجود داشته است و احتمالاً مقدار بسیار کمی نمک مصرف میکرد. اما ۱۰۰سال اخیر، به دلیل پیشرفت تجارت و تولید، نمک با قیمت ارزان و به وفور یافت میشود.
امروزه اکثر مردم بسیار بیشتر از حد نیازشان نمک مصرف میکنند. طبق مطالعهای که سال گذشته در مجلهی پزشکی انگلیس منتشر شد، میزان مصرف نمک در ۱۸۷کشور بررسی گردید؛ به جز ۶ کشور، مردم سایر کشورها در مصرف نمک زیادهروی داشتهاند.
طبق گزارش آژانس NHS، در بریتانیا افراد بالغ به طور متوسط ۸ گرم نمک مصرف میکنند. این مقدار ۲ گرم بیشتر از میزان نهایی توصیه شده توسط آژانس است. گوچرو افزود: “ما ۱۰ برابر میزان مورد نیاز نمک مصرف میکنیم. ما برای مصرف بالای نمک تکامل پیدا نکردهایم.”
در عین حال، گوچرو و برخی دیگر متذکر میشوند که همهی افراد با سبک غذایی پر از ترشیجات، گوشت نمک سود و چیپس، ممکن است دچار واکنش شدید سیستم ایمنی نشوند.
این امر ممکن است به دلیل آسیبپذیر بودن افراد خاصی باشد. احتمالاً افرادی که حساسیت بیشتری به نمک داشته و یا مستعد ابتلا به بیماریهای خود ایمنی هستند. آنها همچنین تأکید میکنند که نمک احتمالاً تنها یکی از چندین عاملی است که نقش اساسی در افزایش نرخ بیماریهای خود ایمنی دارند.
در عین حال، اگر نمک به عنوان علت کلیدی بروز بیماریهای خودایمنی به اثبات برسد، روشی نسبتاً ساده و جدید برای جلوگیری و درمان این گونه بیماریها به وجود میآید.
هافلر پیش از این به بیماران MS خود توصیه میکرد تا میزان مصرف نمکشان را کاهش دهند. او میگوید: ” اگر من بیماری خودایمنی داشتم، قطعاً مصرف نمک را کاهش میدادم. این کار در واقع هیچ ضرری ندارد. استدلال علیه رژیم کم نمک بسیار دشوار به نظر میرسد.”
